του Taki Theodoracopulos

Πριν από ογδόντα δύο χρόνια, όταν ο Μουσολίνι επιτέθηκε στην Ελλάδα, ο λαός —βαθιά προσβεβλημένος— απλώς αντέδρασε. Η απάντησή του ακολούθησε τον ορισμό του Πλάτωνα για μια κατάσταση όπου η επιθυμία να κερδίσει κανείς έναν αγώνα τροφοδοτείται από την επιθυμία να αποκατασταθεί η τιμή του. Ο Πλάτωνας το ονόμασε «φιλότιμο», η κυριολεκτική μετάφραση είναι «αγάπη για την τιμή». Θυμάμαι τη λέξη και τον πόλεμο πολύ καθαρά, τα τέσσερα αδέρφια της μητέρας μου και ο πατέρας μου πήγαιναν στο μέτωπο, οι καμπάνες της εκκλησίας χτυπούσαν μετά από κάθε νίκη, μια γειτόνισσα που ούρλιαζε με αγωνία με την είδηση ότι ο γιος της σκοτώθηκε στη δράση.

Είναι αστείο πώς, αν και είχα μόλις κλείσει τα 4, ο πόλεμος που ξεκίνησε στα τέλη Οκτωβρίου 1940 παραμένει τόσο ξεκάθαρος στη μνήμη μου. Υποθέτω ότι τα μνημειώδη γεγονότα, όπως ο πόλεμος, υπερτερούν, ας πούμε, ενός μαύρου ηθοποιού που χαστουκίζει έναν μαύρο κωμικό κατά την περίοδο των Όσκαρ, ειδικά όταν εμπλέκεται η οικογένειά του και η τιμή της χώρας του. Τα αλβανικά σύνορα που είχαν περάσει οι Ιταλοί στην Ελλάδα απέχουν μόνο έξι με οκτώ ώρες οδικώς από την Αθήνα, ανάλογα με το πώς οδηγεί κανείς, επομένως οι μάχες από την αρχή ήταν κοντά. Ο μεγαλύτερος αδερφός της μητέρας μου, ένας ολυμπιονίκης στο δρόμο με εμπόδια, ήταν από τους πρώτους που αναφέρθηκαν σε τηλεγραφήματα όταν σκότωσε έναν Ιταλό “Alpini” σε μια μάχη αφού μαχαιρώθηκε από τον άτυχο Ιταλό. Λέω άτυχο, γιατί ο θείος μου όταν τον πυροβόλησε και σκότωσε, έψαξε τα χαρτιά του και κατάλαβε ότι μόλις είχε σκοτώσει έναν 20χρονο. Αυτό έγινε ψηλά σε μια χιονισμένη πλαγιά κατά τη διάρκεια ενός τσουχτερού χειμώνα. Και οι δύο άνδρες αναζητούσαν μόνοι τις αλπικές μονάδες τους.

Συχνά τίθεται μια ερώτηση σχετικά με το γιατί το θάρρος είναι πιο απλό να το θαυμάζεις παρά να το ορίζεις. Αυτό συμβαίνει γιατί η έννοια του θάρρους είναι προφανής και στοιχειώδης, ενώ γίνεται δύσκολο να ερμηνευθεί με όρους κάτι άλλου. Ένας Αθηναίος μιλώντας στον Σωκράτη το έθεσε ως εξής: «Αν κάποιος είναι πρόθυμος να μείνει στη θέση του και να πολεμήσει, μπορεί να είσαι σίγουρος ότι είναι γενναίος». Όχι τόσο γρήγορα, λέει ο Σωκράτης. Ο Old Soc υποστηρίζει ότι τα λιοντάρια δεν είναι γενναία καθώς δεν γνωρίζουν όλους τους κινδύνους. Το θάρρος, επισημαίνει, υπονοεί ότι γνωρίζεις τα καλά πράγματα στη ζωή για τα οποία πρέπει να παλέψεις με θάρρος, αλλά και τα κακά που πρέπει να αντιπαλέψεις.

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν εμμονή με την έννοια του θάρρους. Συνδέθηκε με τον ανδρισμό, μια λέξη που πρέπει να είναι ανάθεμα στις σημερινές φεμινίστριες παντού, αλλά λόγω της ηλικίας και του παρελθόντος μου θα τη χρησιμοποιώ μέχρι την ημέρα του θανάτου μου. Στον Όμηρο, η γενναιότητα ήταν το χαρακτηριστικό γνώρισμα ευγενών, ηρώων και ημίθεων όπως ο Αχιλλέας, που ήταν αδίστακτοι στη μάχη αλλά πολύ ευαίσθητοι για την προσωπική τους τιμή.

Μεγάλωσα μαθαίνοντας για αυτά τα είδη ανδρών με εμμονή με την τιμή, παραγόντων ανδρικής δύναμης, αντοχής και τρόπων των πατρικίων. (Για κάποιον περίεργο λόγο, οι αγώνες NBA και NFL μεταξύ μεγαθηρίων δεν μου θυμίζουν ομηρικούς ήρωες.) Από την άλλη πλευρά, οι πολεμιστές με εμμονή με την τιμή ήταν συχνά αιχμάλωτοι της αυτοεκτίμησής τους. Οι δικαιολογίες, όσο βάσιμες κι αν είναι, δεν άρουν τις ευθύνες. Ο Σοφοκλής, ο πιο ομηρικός από τους τραγικούς, απεικονίζει αυτή τη δεινή κατάσταση της κληρονομημένης ενοχής και της αυτοτιμωρίας με τον πιο οδυνηρό τρόπο στην αντιμετώπιση του Οιδίποδα.

Τα αναφέρω όλα αυτά γιατί κάνω κρουαζιέρες στα ελληνικά νησιά και διαβάζω ελληνικά κείμενα. Πρόσφατα με ρώτησε κάποιος που κανονίζει ένα σχολικό πρόγραμμα σπουδών στις ΗΠΑ, ποιούς θεωρούσα τους τρεις σπουδαιότερους Αμερικανούς. Σε αντίθεση με τους Ιδρυτές της χώρας, που γεννήθηκαν Άγγλοι, οι τρεις άνδρες που ονόμασα ήταν γεννημένοι ήρωές μου: ο Robert E. Lee, ο Charles Lindbergh και ο Ernest Hemingway. Δεν ήταν πολύ ευχαριστημένος, αλλά σίγουρα εγώ ήμουν.

Δεν πειράζει. Η σημερινή Ελλάδα δεν έχει πολλά να καυχηθεί όσον αφορά τους ηρωισμούς, επειδή έχουμε εκσυγχρονιστεί – μια λέξη τρόμου – και έχουμε εμπορευματοποιηθεί. Αλλά σε αντίθεση με την Αμερική, εξακολουθούμε να ακολουθούμε τη σκέψη του Σωκράτη ό,τι η αρετή είναι αδιαίρετη, δηλαδή, δεν μπορεί κανείς να είναι ευσεβής δολοφόνος ή έντιμος κλέφτης, ή ακόμα και ηρωικός παράνομος. Στην Αμερική σήμερα υπάρχουν αγάλματα του George Floyd, ενός εγκληματία καριέρας και έμπορου ναρκωτικών, ενώ αυτά του Jefferson και του Lee μαζεύουν σκόνη σε κάποια αποθήκη. Αναρωτιέμαι τι θα σκεφτόταν ο Σωκράτης ή ο Πλάτων για τέτοια προσβολή.

Πίσω στο 1940, τα ελληνικά στρατεύματα έλαβαν εντολή να σχηματίσουν ένα καθαρά αμυντικό μέτωπο, αλλά μόλις επιτέθηκαν οι Ιταλοί, το «φιλότιμο» ανέλαβε και εμείς αντεπιτεθήκαμε, οδηγώντας τον στρατό του Μουσολίνι 300 χιλιόμετρα στην Αλβανία και καταλαμβάνοντας τη μια πόλη μετά την άλλη. Τον Απρίλιο του 1941, αφού μια γαλλο-ιταλική συνοριακή πόλη είχε βάλει μια πινακίδα που ζητούσε από τον ελληνικό στρατό να σταματήσει επειδή έμπαιναν στη Γαλλία, ένα αστείο πολύ μακριά για τον Ντούτσε, ο Χίτλερ τον έσωσε και μας επιτέθηκε. Πολεμώντας ενάντια και στις δύο δυνάμεις του Άξονα, καταφέραμε να αντέξουμε έξι εβδομάδες, πολύ περισσότερο από την Ολλανδία, το Βέλγιο, τη Νορβηγία, ακόμη και την ίδια την πανίσχυρη Γαλλία. Οι τέσσερις θείοι μου επέστρεψαν, αλλά ο μικρότερος πέθανε από τα τραύματά του. Ο μπαμπάς επέστρεψε και έκλεισε τα εργοστάσιά του για να μην διευκολύνει τους Γερμανούς.

Ήμασταν σοφοί που δεν επιτρέψαμε στους Ιταλούς να διασχίσουν την Ελλάδα και να επιτεθούν στους Βρετανούς στη Μέση Ανατολή; Η απάντηση είναι όχι, δεν ήμασταν. Ήμασταν σοφοί να αντισταθούμε στη Βέρμαχτ; Όχι δεν ήμασταν. Θα ήταν περήφανοι για εμάς ο Σωκράτης και ο Πλάτων; Αυτή η απάντηση είναι ένα ηχηρό ναι, το οποίο είναι αρκετό για μένα.