«Η φωτογραφία έχει μπει ενεργά στην καθημερινότητά μου τον τελευταίο καιρό. Το έχω σπουδάσει και το έχω δουλέψει το αντικείμενο αλλά το κρατούσα στη ζωή μου ως ψυχοθεραπεία. Κάποια στιγμή αποφάσισα πως είναι η ώρα να ασχοληθώ με αυτό που στ’ αλήθεια αγαπώ. Η φωτογραφία ήταν σαν να με περίμενε διότι έγιναν πολλά ωραία πράγματα μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα».

Με τον Νίκο Ζήκο, συναντηθήκαμε με αφορμή να μάθω περισσότερα για το συναρπαστικό ταξίδι στη Αφρική που έκανε ως εθελοντής της Action Aid. Στο ταξίδι αυτό πήγε για να συνεισφέρει ώστε να στηθούν υποδομές σε ένα φτωχό και απομακρυσμένο χωριό στη Ρουάντα. Τον ελεύθερό του χρόνο όμως, τα χέρια του άφηναν τα εργαλεία κι έπιαναν την φωτογραφική. Οι εικόνες που απαθανάτισε, όλα τα ανθρώπινα βλέμματα, η ουσιαστική ζωή, τα όνειρα, η δύναμη της θέλησης και η αλληλεγγύη, βρήκαν τον δρόμο τους μέσω της φωτογραφικής έκθεσης με τίτλο “Portraits from Rwanda” (The Blender Gallery).

«Όλα ξεκίνησαν ένα μεσημέρι που με πήρε τηλέφωνο η φίλη μου η Κατερίνα Τσάνταλη και μου είπε: “Μόλις έκλεισα να πάω στη Ρουάντα με την Action Aid. Και πιστεύω ακράδαντα πως πρέπει να έρθεις κι εσύ”. Και κάπως έτσι, βρέθηκα στην Αφρική.

Είχα στο μυαλό μου κάποτε να κάνω ένα τέτοιο ταξίδι μα δεν ήξερα τι συνθήκες θα συναντήσω. Την ώρα που πάτησα το πόδι μου εκεί, ένιωσα συγκίνηση. Είναι σκληρές οι συνθήκες μα οι άνθρωποι στη Ρουάντα είναι γεμάτοι χαμόγελα. Αυτό με συγκίνησε πάρα πολύ. Είναι η ουσία και η δύναμη της ζωής. Είναι πολύ ανοιχτοί στο να φωτογραφηθούν. Πολύ προσιτοί, αρκεί μετά να τους δείξεις την φωτογραφία. Βλέπεις, δεν έχουν εξοικείωση με το είδωλό τους, αφού δεν έχουν καθρέπτες! Δεν υπάρχει κανένα στημένο πορτραίτο στις φωτογραφίες μου. Κι ήθελα να φέρω την εμπειρία του ταξιδιού μέσα από τα μάτια τους, γι αυτό και δεν έχω φωτογραφήσει σχεδόν καθόλου τοπία.

Αγαπώ τα ασπρόμαυρα πορτραίτα διότι έτσι εστιάζεις καλύτερα στο βλέμμα. Δεν σε αποσυντονίζουν οι πληροφορίες κι έτσι υποσυνείδητα στρέφεσαι στα μάτια. Μέσα από τα μάτια μπορείς να διαβάζεις έναν άνθρωπο. Στόχος και σκοπός μου είναι λοιπόν η φωτογραφία να μην είναι απλώς μια εικόνα αλλά ένα ψυχογράφημα.

Η καθημερινότητα στη Ρουάντα είναι σκληρή. Οι άνθρωποι αναγκάζονται να περπατούν πολλά χιλιόμετρα ακόμα και για το πιο απλό: για να βρουν νερό, να μαζέψουν ξύλα ή τροφή, για να πάνε σχολείο… Είναι ένας λαός που περπατά και κουβαλά συνεχώς.
Στη Ρουάντα βλέπεις ενήλικα βλέμματα σε ανήλικα πρόσωπα. Τα παιδιά αναγκάζονται να μεγαλώσουν γρήγορα. Δεν μεταφράζω τα μάτια τους ως θλιμμένα αλλά ως μάτια με ευθύνη. Γελάνε πολύ, χορεύουν πολύ, αγκαλιάζονται πολύ. Οι οικογένειες είναι κυρίως αγροτικές και τα παιδιά έχουν την επιλογή να πάνε ή όχι σχολείο. Όμως εκείνα δείχνουν θέληση για μόρφωση. Περπατούν χιλιόμετρα σε δύσκολους δρόμους για να βρεθούν κάθε μέρα στην τάξη.

Σκοπός του ταξιδιού της Action Aid ήταν να φτιάξουμε τουαλέτες και ένα αποδυτήριο για τα κορίτσια που έχουν περίοδο. Η έμμηνος ρύση είναι η πρώτη αιτία ανάμεσα στα κορίτσια που σταματούν το σχολείο διότι δεν έχουν τα απαραίτητα και λερώνονται. Tα άλλα παιδιά μπορεί να κοροϊδέψουν. Κι έτσι, από φόβο, σταματούν να πηγαίνουν.

Στο ταξίδι μας, που κράτησε 8 ημέρες, κάθε πρωί κάναμε μία ώρα δρόμο με τα αυτοκίνητα σε πολύ δύσβατα μονοπάτια για να φτάσουμε εκεί που έπρεπε. Το σχολείο που πήγαμε (με 600 μαθητές από δημοτικό μέχρι γυμνάσιο), δεν είχε ούτε μία τουαλέτα. Βρίσκεται στο Γκιτέσι. Είναι μία από τις πιο φτωχές περιοχές και ο υποσιτισμός εκεί φτάνει το 55%. Τα παιδιά είχαν τόση χαρά που μας αγκάλιαζαν κάθε μέρα. Μέσα σε μια εβδομάδα δεν είδαμε ούτε ένα να γκρινιάζει και να κλαίει! Αδύνατο να το βρεις αυτό τον Δυτικό πολιτισμό. Είναι πολύ ενωμένοι, αγαπημένοι και χαρούμενοι οι άνθρωποι εδώ που έχουν ο ένας τον άλλο, αλλά και βασικά πράγματα όπως νερό για να βγάλουν την μέρα. Είναι ευχαριστημένοι με την έννοια της ζωής.

Υπάρχουν διάφορες οργανώσεις στην περιοχή που βοηθούν. Όμως η ActionAid βοηθά όχι με φιλανθρωπία αλλά με αλληλεγγύη. Η διαφορά ανάμεσα στα δυο είναι τεράστια. Η αλληλεγγύη αλλάζει τη νοοτροπία και βοηθά τους ανθρώπους ενδυναμώνοντας τους με εφόδια που θα τα χρησιμοποιήσουν και στο μέλλον. Η φιλανθρωπία θα σου δώσει μεν κάτι, αλλά μόλις τελειώσει αυτό το κάτι βρίσκεσαι πάλι στο μηδέν. Επίσης η Action Aid πρώτα ρωτά: Τι ανάγκες έχετε; Και μετά αναλαμβάνει. Έτσι δίνει και θέσεις εργασίας. Για παράδειγμα ενδυναμώνει τις γυναίκες -που είναι υποβαθμισμένες- φτιάχνοντας ένα πηγάδι. Ποιος θα αναλάβει μετά τη φροντίδα του; Ο γυναικείος συνεταιρισμός.

Είχα σαν όνειρο να κάνω μια τέτοια έκθεση. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, όλοι μου έλεγαν να μην αφήσω αυτό το υλικό να πάει χαμένο. Κι έτσι έκανα την έκθεση. Οι φωτογραφίες ήταν διαθέσιμες έναντι δωρεάς και τα έσοδα θα πάνε για την αναστήλωση μιας σχολικής αίθουσας που κατέρρευσε από τις βροχές το Πάσχα. Ευτυχώς τα παιδιά δεν ήταν εκεί κι έτσι δεν τραυματίστηκε κανείς. Μια μέρα θα επιστρέψω να δω τι έγινε με την αναστήλωση αλλά και για να ξαναδώ τα παιδιά.

Η έκθεση πουλήθηκε όχι μία αλλά δύο φορές. Αγκαλιάστηκε πολύ. Ήρθε και αρκετός κόσμος με τον οποίο δεν είχα προσωπική επαφή. Όπως μια οικογένεια που είχε μεγαλώσει στη Ρουάντα – και από ότι μου είπαν είναι οι μόνοι Ρουαντιανοί που ζουν εδώ. Είχαν μαζί κι ένα μικρό κοριτσάκι που έχει γεννηθεί στην Ελλάδα και δεν έχει πάει ποτέ στην Αφρική. Με αγκάλιασε αυτή η οικογένεια. Ήταν συγκινητικό.

Πηγαίνοντας ένα τέτοιο ταξίδι, έχεις την εντύπωση πως πας για να βοηθήσεις και να δώσεις πράγματα. Επιστρέφοντας διαπιστώνεις πως αυτά που παίρνεις είναι περισσότερα από αυτά που έδωσες. Στην τελετή αποχαιρετισμού, μας έκανα και γυμναστικές επιδείξεις. Παιδιά ξυπόλυτα πάνω σε πέτρες έκανα ανάποδες τούμπες και φλικ φλακ. Πράγματα που κάνουν τα παιδιά στον δυτικό πολιτισμό με όλα τα μέσα. Και αυτοί το έκαναν χωρίς τίποτα. Αυτό ήταν ένα μεγάλο μάθημα θέλησης. Και αυτό πήρα από αυτό το ταξίδι. Πως όταν θέλεις κάτι πολύ, μπορείς να βρεις τρόπο να το κάνεις.

της Μαριανίνας Πάτσα