«Ο Μέγας Ανατολικός»

του Χρήστου Ζαμπούνη

Μια νεανίς, που «έκαμνε την καρδίαν του να αιμάσση» και την οποία ήθελε να λησμονήσει, ωθεί τον Ανδρέα Σπερχή να σαλπάρει με τον «Μέγα Ανατολικό». Αυτή είναι η ονομασία του υπερωκεανίου που συνδέει τον λιμένα του Λίβερπουλ με τον αντίστοιχο της Νέας Υόρκης. Το ταξίδι θα διαρκέσει δέκα ημέρες και εκτυλίσσεται από το απόγευμα της 21ης Μαΐου του 1867 έως την μεσημβρίαν της 1ης Ιουνίου του ιδίου έτους.

Πρόκειται, grosso modo, για το πλαίσιο του μυθιστορήματος-ποταμού που έγραψε ο Ανδρέας Εμπειρίκος τα πρώτα με- ταπολεμικά χρόνια, το οποίο όμως άργησε να εκδοθεί, λόγω του τολμηρού περιεχομένου του. Είναι αλήθεια ότι στις 2.100 σελίδες του μυθιστορήματος «Ο Μέγας Ανατολικός» παρελαύ- νουν, όπως σχολίαζε ο Οδυσσέας Ελύτης, «όλες οι παραλλαγές και οι εκφάνσεις της σαρκικής ομιλίας, από την ονείρωξη και τον αυνανισμό αρχινώντας έως την επιδειξιομανία, τον ηδονοβλεπτισμό, τον λεσβιασμό, την παιδεραστία, την αιμομιξία, τον φετιχισμό, τον σαδισμό, τον μαζοχισμό, την κοπροφαγία και οτιδήποτε άλλο μπορεί να βάλει ο νους του ανθρώπου αποβλέ- ποντας στην ικανοποίηση του ερωτικού ενστίκτου».

Οι ήρωες του βιβλίου ρέπουν προς τον ερωτισμό, όπως το έλασμα ελκύεται από τον μαγνήτη. Η Υβόννη, επί παραδείγματι, διερωτάται: «Μήπως, αν ήλλασσε πεποιθήσεις και ιδίως την συμπεριφοράν της εις την ζωήν ως προς τον έρωτα, εις τον οποίον έως σήμερον υπήρξε τόσον πολύ επαγγελματίας, θα ήρχιζε δι’ αυτήν νέα ζωή, πανήδονη, γλυκυτάτη – η μόνη ορθή, αληθινή και φυσική;».

Η κριτική δέχθηκε με ενθουσιασμό το ερωτογράφημα του Ανδρέα Εμπειρίκου, όταν πρωτοκυκλοφόρησε, το 1990. Ορισμένοι το χαρακτήρισαν καλύτερο από το «120 ημέρες στα Σόδομα» του Μαρκησίου ντε Σαντ, ενώ έτεροι διέκριναν ομοιότητες στις συνθήκες συγγραφής του. Πράγματι, τόσο ο Σαντ όσο και ο Εμπειρίκος είχαν την εμπειρία της φυλακίσεως και του εγκλεισμού. Δεν είναι άνευ σημασίας το γεγονός ότι ο εξ Άνδρου ορμώμενος γόνος της εφοπλιστικής οικογενείας, πλην αριστερών πεποι- θήσεων, συνελήφθη από την ΟΠΛΑ (Οργάνωση Περιφρούρησης Λαϊκού Αγώνα), μια ένοπλη οργάνωση προσκείμενη στο Κομμουνιστικό Κόμμα, και οδηγήθηκε πεζή μέσα στα χιόνια και στις λάσπες ως όμηρος, μαζί με χιλιάδες άλλους, στα Κρώρα Βοιωτίας. Ο «Μέγας Ανατολικός» απετέλεσε, σύμφωνα με ομολογία του, τη θεραπεία στο τραύμα της ομηρίας.