της Θεοδώρας Μήτσου

Με πάνω από το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού σε απομόνωση, η φράση κοινωνική κατάρρευση έχει ακουστεί επανειλημμένα. Ερωτήματα όπως:

Ποιες θα είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της κοινωνικής απομόνωσης ή ποιες τεχνικές/συνήθειες μπορεί να μας βοηθήσουν να μάθουμε πώς να μένουμε και να παραμένουμε μόνοι;

Πώς αντιμετωπίζουμε τη μοναξιά των σχέσεων από απόσταση; Θα είναι δύσκολο για εμάς να επανενταχθούμε στην κοινωνία; Και αν δεν το θέλουμε; Και αν προτιμάμε να είμαστε μόνοι;

Όλα είναι σημαντικά ερωτήματα. Όπως ποτέ άλλοτε, πρέπει να σκεφτούμε τη φύση της μοναξιάς, την ποιότητα των σχέσεων, αν απολαμβάνουμε την κοινωνική επαφή και τι είδους είναι αυτή που προτιμάμε. Πρέπει να σκεφτούμε τι σημαίνει για εμάς το να ανήκουμε κάπου και τι σημαίνει κοινότητα, είτε πρόκειται για gaming, χιουμοριστικά group στο Whatsapp, διαδικτυακά πάρτι γενεθλίων ή μαθήματα fitness.

Ωστόσο, κάτι βαθύ παρατηρείται στις σχέσεις μας με άτομα που δεν γνωρίζουμε. Παρά την αρνητικότητα και τον συνεχή βομβαρδισμό σχετικά με τις κοινωνικές επιπτώσεις του COVID-19 – από την πλήξη, τη μοναξιά, δυσοίωνες εκτιμήσεις για το μέλλον και περιορισμούς στα social media – βλέπουμε και απροσδόκητα θετικές κινήσεις, όπως οι φιλανθρωπικές πρωτοβουλίες και δωρεές, ένδειξη της συντροφικότητας και της συμπόνοιας για κάποιους που δε γνωρίζουμε προσωπικά. Ίσως ακόμη να βλέπουμε έναν επαναπροσδιορισμό της έννοιας της κοινότητας τον 21ο αιώνα.

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι γείτονες αναζητούν ευπαθείς ομάδες και εθελοντικά προσφέρουν βοήθεια. Οι Δημόσιες Υπηρεσίες στη Γερμανία δωρίζουν τρόφιμα και εξοπλισμό σε τοπικά νοσοκομεία, ενώ οι κάτοικοι της πόλης στέκονται έξω από τα σπίτια τους για να χειροκροτούν τους εργαζόμενους στα νοσοκομεία. Στη Γαλλία φιλόζωοι φροντίζουν κατοικίδια ανθρώπων που δεν έχουν γνωρίσει ποτέ. Στην Ελλάδα η ενημέρωση για θέματα όπως η ψυχική υγεία ή η ενδοοικογενειακή βία και η στήριξη των ηλικιωμένων φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά, πιο ουσιαστικά. Πράξεις σαν αυτές φαίνεται να εξαπλώνονται γρήγορα σε πολλές πόλεις και χώρες.

Είναι ίσως ακόμα αρχή και αυτά τα κύματα καλής θέλησης ξεχωρίζουν, μπορεί να πει κανείς. Όμως αυτό που διακρίνεται στους διαφορετικούς τρόπους στήριξης ξένων συνανθρώπων μας, είναι ο ίδιος ο ορισμός της κοινότητας, ένας όρος που στην σύγχρονη εποχή έχει χρησιμοποιηθεί υπερβολικά μέχρι το σημείο να θεωρείται, πλέον, άνευ σημασίας.

Κοινότητα μπορεί να σημαίνει τα άτομα που μοιράζονται την ίδια θρησκεία, εθνικότητα ή, σήμερα, μια online ομάδα, όπως μια ομάδα gaming, στην οποία το μόνο κοινό στοιχείο είναι η αγάπη του παιχνιδιού. Κοινότητα μπορεί να σημαίνει κοινά δικαιώματα πρόσβασης, που μας φέρνει λίγο πιο κοντά στην ιστορική σημασία της λέξης. Ή μπορεί να σημαίνει κάτι πιο απροσδιόριστο και δύσκολο να διατυπωθεί: ένα αίσθημα κοινής χρήσης και οντότητας – μια «αίσθηση κοινότητας» (sense of community) – που αφορά τον τόπο και το χρόνο και τη συναισθηματική ουσία.

Αυτές οι ιστορικές διαφορές στην εκάστοτε έννοια της κοινότητας είναι ουσιώδεις. Συνήθειες ή δράσεις που βασίζονται σε συνειδητή ανησυχία για την (ψυχική) υγεία των άλλων ή που συνδέονται με τρόπους κοινωνικότητας (πως τα cinema dates μπορούν να αντικατασταθούν από το Netflix Party) πιθανότατα να συνεχιστούν μετά το πέρασμα του social distancing. Άλλες παραδόσεις θα εξαφανιστούν, και μαζί τους ίσως κάθε ελπίδα για διαρκή κοινωνική αλλαγή.

Σήμερα έχουμε την ευκαιρία να ενώσουμε τις online και τις offline κοινότητες όπως ποτέ, να επαναπροσδιορίσουμε τις ευθύνες ενός ατόμου στην κοινωνία και το αντίστροφο. Στον πυρήνα της συναισθηματικής απόγνωσης και αβεβαιότητας, έχουμε τη δυνατότητα να επικοινωνήσουμε και να χτίσουμε πιο ουσιαστικές σχέσεις, να αλλάξουμε ριζικά την έννοια της ίδιας της κοινότητας. Αυτή η πανδημία μπορεί, όσο οξύμωρο και αν ακούγεται, να φέρει τους ανθρώπους πιο κοντά. Είναι στο χέρι μας.

Photo Credit: Unsplash