«Τα πορτραίτα μου δεν πάνε πέρα από την επιφάνεια. Έχω πίστη σε αυτό. Μια καλή επιφάνεια είναι γεμάτη στοιχεία». – Richard Avedon

Της Μαριανίνας Πάτσα

Ο Richard Avedon (1923-2004) δεν ήταν απλώς ένας φωτογράφος αλλά ένας πολύπλευρος καινοτόμος της τέχνης του. Ο πατέρας του, Jacob, είχε κατάστημα με πολυτελή γυναικεία ένδυση στη 5η Λεωφόρο της Νέας Υόρκης. Και η μητέρα του, Anna, του εμφύσησε από νωρίς την αγάπη για τις τέχνες. Κάπως έτσι ο Richard Avedon βρέθηκε να φωτογραφίζει μόδα. Οι λήψεις του, ασπρόμαυρες και αφαιρετικές, έφεραν μια πρωτόγνωρη ανθρωπιστική ποιότητα στη φωτογραφία. Ήταν από τους πρωτοπόρους στη συνειδητοποίηση πως ένα μοντέλο δεν βρίσκεται μπροστά από τον φακό για να περιφέρεται σαν κρεμάστρα υψηλής ραπτικής. Είδε πως δεν ήταν εκεί για να πουλήσει απλώς ένα προϊόν αλλά μια συνολική εικόνα, μια φαντασίωση που ο καθένας θα ήθελε να ζήσει. Αλλά και η δεξιοτεχνία του στα πορτραίτα, δεν είχε να κάνει με μόνο με την τεχνική του ικανότητα και την αισθητική του. Είχε κυρίως να κάνει με την ιδιότητα να δημιουργεί μια σχέση εμπιστοσύνης και οικειότητας με τους φωτογραφούμενους, ώστε να τον εμπιστεύονται. Κάποιες φορές μάλιστα, προκαλούσε άμεσα τις αντιδράσεις τους οδηγώντας τη συζήτηση σε άβολα θέματα ή ρωτώντας τους ψυχολογικά διεισδυτικές ερωτήσεις. Έτσι, το να του ανοίγονται έγινε κι αυτό μια μορφή τέχνης από μόνο του.

Nadja Auermann, Cindy Crawford, Stephanie Seymour, Claudia Schiffer, Christy Turlington, Maximo Morrone, Vladimir McCrary, Eric Etebari, Marcus Schenkenberg, Versace – FW 1994.

Courtesy of The Rich_

Στο μυθικό πλέον πορτραίτο του 1957 όπου η Marilyn Monroe απαθανατίζεται μέσα στις παγέτες της, ακίνητη, χωρίς το λαμπερό της χαμόγελο, χωρίς τα σκέρτσα της, με μια έκφραση ενδοσκόπησης και μια καθολική αδιαφορία για το αν βρίσκεται μπροστά στην κάμερα ή όχι, είναι χαρακτηριστικό αυτής της ιδιότητας. Ο ίδιος περίμενε ώρες για αυτή τη λήψη. Όταν η νύχτα πέρασε και τελείωσε ο χορός, το φλερτ και η σαμπάνια, η Monroe κάθισε ήσυχα σε μια γωνιά σαν μικρό κορίτσι, χωρίς έκφραση στο πρόσωπό της. Τότε ο Avedon πήγε μπροστά της με την κάμερα, και, παίρνοντας την άδεια της με τα μάτια, απαθανάτισε τη στιγμή. Και κάπως έτσι, τα βαθιά ειλικρινή και συγκινητικά πορτρέτα του Avedon, συνέβαλαν σημαντικά στην αναδιαμόρφωση της φωτογραφίας ως εκφραστικής μορφής τέχνης. Ο Avedon είναι βαθιά ανθρωποκεντρικός ενώ ακόμα και στα editorial μόδας, τα πρόσωπα καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της σύνθεσης. Τα κοντινά του πλάνα όχι μόνο παρέχουν λεπτομέρειες, συμπεριλαμβανομένων και των φυσικών ατελειών, αλλά κάνουν τον θεατή να αισθάνεται σαν να εισβάλλει στον ιδιωτικό χώρο του σκηνοθέτη. Προτιμά λευκό φόντο, χωρίς πλαίσιο και καθόλου «μαλακά» φώτα. Και φυσικά ασπρόμαυρο φιλμ. Διότι «το χρώμα δημιουργεί μια ανεπιθύμητη απόσπαση της προσοχής από το ουσιώδες».

Dovima with elephants, evening dress by Dior, Cirque d’Hiver, Paris, August 1955.

Courtesy of The Richard Avedon Foundation_

Όμως και η κίνηση είναι κάτι που τον ενδιαφέρει. Θέλει να έχει τα μάτια του ανοιχτά και να προβλέπει το «μετά» διότι ξέρει πως αν αργήσει έστω και ένα δευτερόλεπτο, θα χάσει τη στιγμή. Κάπως έτσι, το 1967 απαθανατίζει το top model Veruschka, ντυμένο με ρούχα υψηλής ραπτικής, να στροβιλίζεται επάνω σε παπούτσια μπαλαρίνας. Η εικόνα έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις καλοστημένες, στατικές εικόνες της εποχής. Το πρόσωπό της σχεδόν δεν φαίνεται ενώ το σώμα «σπάει» σε αφύσικες γραμμές. Το ρούχο της στροβιλίζεται κι αυτό, δημιουργώντας με το πληθωρικό του ύφασμα μια φόρμα που μοιάζει σαν βολβός λουλουδιού που ετοιμάζεται να ανθίσει. Ποιος είπε πως η μόδα δεν πρέπει να είναι αυθόρμητη; Και γιατί κάποιος να βλέπει απλώς ρούχα και να μη χαϊδεύει την ψυχή του με ένα παιχνιδιάρικο όνειρο; Η αλήθεια στις λήψεις του Avedon, μοιάζει αποκαλυπτική. Όμως ο ίδιος, φρόντισε να αφήσει για αυτό μια υπόνοια μυστηρίου και την ευκαιρία να αποφασίσει ο θεατής μόνος του, λέγοντας: «Όλες οι φωτογραφίες είναι ακριβείς. Καμία από αυτές δεν είναι η αλήθεια».

Richard Avedon, Self-portrait, Provo, Utah, August 20, 1980.

Courtesy of The Richard Avedon Foundation_