Ποια είναι τα συναισθήματα όταν ένας δύτης προσεγγίζει ένα ναυάγιο που συνδέεται με σημαντικά ιστορικά γεγονότα; Όταν αγγίζει αντικείμενα που αναπαύονται στο βυθό για περισσότερα από 80 χρόνια; Είναι κάτι σαν ταξίδι στο παρελθόν; Δύσκολο να αποτυπωθεί με λέξεις αλλά όταν η περιγραφή προέρχεται από εκείνους που το βιώνουν αποκτά βαρύτητα. Συναντήσαμε την Top2Bottom Diving Team, μια ελληνική ομάδα δυτών που καταδύθηκε στο βυθό της Λέρου, εκεί όπου βρίσκονται τα ναυάγια μιας σφοδρής αεροναυτικής μάχης που έγινε στο νησί και στην ευρύτερη ζώνη των Δωδεκανήσων, το φθινόπωρο του 1943.
του Απόστολου Κοτσάμπαση
(κεντρική φωτό: Το πιλοτήριο του βυθισμένου Arado Ar 196 A-3. Διακρίνεται η μεταλλική βάση των οργάνων, τα οποία όμως απουσιάζουν από το σημερινό ναυάγιο.)
Πως σχηματίστηκε η καταδυτική ομάδα σας;
Όλα ξεκίνησαν την άνοιξη του 2016, όταν ως φίλοι οργανώσαμε μια καταδυτική αποστολή στο νησί της Αντιπάρου, για να εξερευνήσουμε το υποθαλάσσιο σπήλαιο της Αμφιτρίτης. Ένα καλά κρυμμένο μυστικό μεταξύ Πάρου και Αντιπάρου, για το οποίο έως τότε είχαν έρθει ελάχιστες εικόνες στο φως για το ευρύ κοινό. Αυτή η αποστολή ήταν το εφαλτήριο για τη δημιουργία της ομάδας, καθώς τα αποτελέσματά της προκάλεσαν το ενδιαφέρον της παγκόσμιας καταδυτικής κοινότητας. Έτσι, λάβαμε μια πολύ τιμητική πρόσκληση από ένα από τα μεγαλύτερα καταδυτικά συνέδρια που πραγματοποιούνται στην Ευρώπη, το TEKDive Europe στο Βέλγιο, το 2017, για να παρουσιάσουμε εκτενώς το εν λόγω σπήλαιο και το έργο μας.
Ποιοι είναι οι Top2Bottom Diving Team
Τον κορμό της καταδυτικής ομάδας Top2Bottom αποτελούν οι Νικόλας Μαργαρίτης (υποβρύχιος φωτογράφος / κινηματογραφιστής) και Ανδρέας Ανδρικόπουλος (τεχνικός δύτης / αρχειακή έρευνα), οι οποίοι πλαισιώνονται από μια ομάδα φίλων τεχνικών δυτών που συμμετέχουν στις εκάστοτε αποστολές. Την ομάδα μας συμπληρώνει η δημοσιογράφος, σεναριογράφος και copywriter Μάγδα Γεωργιάδου.
Κάνετε καταδύσεις σε ναυάγια τα οποία έχουν κάποια ιστορία να μας διηγηθούν…
Η ελληνική επικράτεια, με τα ατελείωτα χιλιόμετρα ακτογραμμών και τη μακραίωνη ναυτική παράδοση, όπως είναι φυσικό, βρίθει ναυαγίων από πολλές και διαφορετικές χρονικές περιόδους. Το κάθε ναυάγιο έχει να διηγηθεί τη δική του ιστορία περιπέτειας, θάρρους, αυταπάρνησης και τραγωδίας, περιμένοντας υπομονετικά μέσα στον χρόνο να βρεθεί και να ξεκλειδώσει για μια τελευταία φορά τα μυστικά του.
Κάποια από αυτά θεωρείτε ότι ξεχωρίζουν γιατί…
Η ανάδειξη της ενάλιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς με τη συστηματική καταγραφή και αποτύπωση των ναυαγίων που υπάρχουν στις ελληνικές θάλασσες αποτελεί πρωταρχικό μας μέλημα. Η υψηλής ποιότητας παραγωγή οπτικοακουστικού υλικού αποτελεί το όχημα ώστε να φέρουμε σε επαφή το ευρύ κοινό με μοναδικές ιστορίες από την ανασύσταση του ελληνικού έθνους, να ζωντανέψουμε ξανά σελίδες δόξας και αντίστασης του πολεμικού μας ναυτικού κατά τον Α΄και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και να θυμηθούμε ναυτικές τραγωδίες που συγκλόνισαν το πανελλήνιο στην εποχή τους.
Μια τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση είναι το ναυάγιο του ατμόπλοιου Πατρίς που προσάραξε πριν 156 χρόνια ανοιχτά της Κέας, στην ξέρα του Κούνδουρου και καθόλου άδικα η εφημερίδα «ΑΥΓΗ» έγραψε στις 24 Φεβρουαρίου 1868: «Το ωραιότερων ατμόπλοιον της ελληνικής ατμοπλοϊκής εταιρίας, η «Πατρίς» εναυάγησεν…»
Η κατάδυση σε σπηλιές είναι και αυτή ανάμεσα στα κύρια ενδιαφέροντα της ομάδας σας…
Η σπηλαιοκατάδυση εξερευνά τα τελευταία υδάτινα σύνορα του πλανήτη μας που παραμένουν ανέγγιχτα για χιλιετίες. Πρόσφατα ολοκληρώσαμε το δεύτερο ντοκιμαντέρ μικρού μήκους της ομάδας μας, το οποίο ξεκίνησε τον διεθνή φεστιβαλικό του κύκλο, με τίτλο «4 Σπήλαια, 4 Εποχές: Ταξίδι στις φλέβες της γης». Με το φιλμ αυτό, επιχειρούμε να καταδυθούμε στο κρυφό τοπίο της γεωλογικής ιστορίας της χώρας μας, μέσα από 4 σπήλαια που σχηματίστηκαν είτε πριν από την τελευταία εποχή των παγετώνων είτε προοδευτικά κατά μήκος των τεκτονικών διακλάσεων.
Έχετε καταδυθεί στο βυθό της Λέρου όπου υπάρχουν μέχρι σήμερα ναυάγια και βυθισμένα απομεινάρια της μάχης που διεξήχθη στο νησί το φθινόπωρο του1943, στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πείτε μας για το τι ακριβώς βρίσκεται εκεί κάτω…
Το φθινόπωρο του 1943 υπήρξε μια ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδος στο Αιγαίο λόγω των πολεμικών γεγονότων που έλαβαν χώρα στην περιοχή, μεταβάλλοντάς την και πάλι σε ένα κύριο και ενεργό πολεμικό μέτωπο. Οι πολεμικές συγκρούσεις που προέκυψαν ως απόρροια της ιταλικής συνθηκολόγησης τον Σεπτέμβριο του 1943 και τον έλεγχο των ιταλικών Δωδεκανήσων από τις Συμμαχικές Δυνάμεις, οδήγησαν στην οργάνωση μιας εκστρατείας από τη γερμανική Wehrmacht, γνωστή ως «Εκστρατεία των Δωδεκανήσων» (Dodekanes-Feldzug), με σκοπό την ανάκτησή τους. Δόθηκαν πολλές μάχες για την κατάληψη των Δωδεκανήσων από τον γερμανικό στρατό, αλλά η σκληρότερη ανάμεσά τους θεωρείται έως σήμερα, από όλες τις πλευρές, η Μάχη της Λέρου.
Η επιχείρηση αυτή είχε τεράστια στρατηγική σημασία και για τις δυο αντιμαχόμενες πλευρές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, καθώς ο έλεγχος του Αιγαίου θα καθόριζε αν η Γερμανία θα είχε πρόσβαση στα ρουμανικά κοιτάσματα πετρελαίου. Η συνδυασμένη τελική αεροαποβατική επιχείρηση για την κατάληψη του νησιού από τις γερμανικές δυνάμεις και η σθεναρή αντίσταση που κατέβαλαν οι συμμαχικές δυνάμεις είχαν σαν αποτέλεσμα πληθώρα ναυαγίων, αεροπλάνων, πολεμικών πλοίων, εμπορικών πλοίων, αποβατικών και μεγάλο φόρο αίματος σε ανθρώπινες ζωές για όλες τις πλευρές.
Σήμερα μια σειρά ναυαγίων που έχουν χαρακτηριστεί επισκέψιμα και μέρος της ενάλιας πολιτιστικής μας κληρονομιάς από την Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων, προσφέρουν στον υποβρύχιο επισκέπτη ένα ταξίδι στον χρόνο, μαρτυρώντας τη σφοδρότητα του πολέμου, ξυπνώντας ταυτόχρονα μνήμες από γεγονότα που σφράγισαν την πορεία της ανθρωπότητας.
Ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά ναυάγια της Λέρου είναι το ελληνικό θρυλικό Αντιτορπιλικό «ΒΑΣΙΛΙΣΑ ΟΛΓΑ» που βρίσκεται στον κόλπο του Λακκίου σε βάθος 32 μέτρων και βυθίστηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1943 μετά από αεροπορική επιδρομή γερμανικών Junkers Ju88.
Από τα πλέον εντυπωσιακά είναι το ναυάγιο του γερμανικού μεταγωγικού αεροσκάφους Junkers Ju52/3m που βρίσκεται αναποδογυρισμένο στην περιοχή «Πάνω Ζύμη» σε βάθος 55 μέτρων. Το οπτικό υλικό που έφερε στην επιφάνεια η καταδυτική μας ομάδα δείχνει επακριβώς την κατάσταση του ναυαγίου 81 χρόνια μετά την κατάρριψή του.
Ένα ακόμα σημαντικό ναυάγιο είναι το γερμανικό αποβατικό Pioneer PilB 40 που πήρε μέρος στο πρώτο αποβατικό κύμα των γερμανικών δυνάμεων στις 12 Νοεμβρίου 1943, χτυπήθηκε από τα πυρά της ιταλικής πυροβολαρχίας 888 και κατέληξε να βυθιστεί ακυβέρνητο στη νότια πλευρά της Νήσου Στρογγυλή σε βάθος 16 μέτρων.
Στο εσωτερικό του ναυαγίου, αλλά και στον ευρύτερο χώρο αυτού, ο υποβρύχιος επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ταξιδέψει σε μια άλλη εποχή. Ένα πολυβόλο MG42, ένα υποπολυβόλο MP38 ή MP40, ότι έχει απομείνει από ένα τυφέκιο Mauser, ένα πιστόλι φωτοβολίδων και κράνη βρίσκονται διάσπαρτα παντού μέχρι τα 31 μέτρα βάθος. Παγούρια νερού, μπότες και ανθρώπινα οστά ολοκληρώνουν την εικόνα της φρίκης του πολέμου. Συγκίνηση προκαλεί το σημείο στο οποίο βρίσκεται ο πλήρης ατομικός εξοπλισμός ενός Γερμανού στρατιώτη και υποδηλώνει ότι εκεί κάποτε βρισκόταν η σωρός του.
Τη σειρά των σημαντικών ναυαγίων που είναι επισκέψιμα στο νησί της Λέρου συμπληρώνουν:
Tο γερμανικό αναγνωριστικό υδροπλάνο Arado Ar 196 A-3, γνωστό και ως «τα μάτια της Kriegsmarine» της 126ης γερμανικής Μοίρας Αναγνώρισης, το οποίο βρίσκεται σε βάθος 22 μέτρων, πλησίον της νησίδας Αγία Κυριακή.
Το κεντρικό κομμάτι της ατράκτου του γερμανικού βομβαρδιστικού Heinkel He 111H της 2ης Σμηναρχίας της 100ης Πτέρυγας Βομβαρδισμού της Luftwaffe, το οποίο έχει παρασυρθεί βορειοδυτικά του κόλπου Μπλεφούτι από αλιευτικό σκάφος σε βάθος 16 μέτρων.
Τέλος, και ίσως εντυπωσιακότερο όλων, είναι το ανθυποβρυχιακό δίχτυ το οποίο σφράγιζε την είσοδο του κόλπου του Λακκίου και καθιστούσε την πρόσβαση αδιαπέραστη έναντι οποιουδήποτε εξωτερικού εχθρού. Κρίκοι από χάλυβα, αλληλένδετοι μεταξύ τους, σήμερα κείτονται στον βυθό σε βάθος 55 μέτρων σχηματίζοντας μια άμορφη μεταλλική μάζα που εντυπωσιάζει με τον όγκο της και ταυτόχρονα ξυπνάει ιστορικές μνήμες.
https://top2bottom.tech/el/the-battle-of-leros/
Έχετε μελετήσει από πριν γι’ αυτό που πρόκειται να συναντήσετε στο βυθό;
Η ιστορική μελέτη, η αναζήτηση πληροφοριών και οπτικοακουστικού υλικού, καθώς και ο σχολαστικός προγραμματισμός των καταδύσεων είναι μια διαδικασία που ξεκινά πολλές μέρες πριν υλοποιηθεί η εκάστοτε αποστολή και είναι απαραίτητη για να πάρουμε το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα σε όλα τα επίπεδα. Σκεφτείτε, λοιπόν, μια πολυήμερη παραμονή στο νησί με πολλαπλές και απαιτητικές καταδύσεις και ταυτόχρονα το στοιχείο του ιστορικού ενδιαφέροντος. Σκεφτείτε τι χρόνο προετοιμασίας και οργάνωση χρειάζεται!
Για τις συγκεκριμένες καταδύσεις απαιτούνταν συγκεκριμένα μείγματα ηλίου – οξυγόνου και ένας μεγάλος όγκος αερίων αποσυμπίεσης, τα οποία έπρεπε να μιχθούν στην Αθήνα και να μεταφερθούν στο νησί. Γεγονός που αύξανε κατά πολύ τα logistics της μεταφοράς και απαιτούσε προσεκτικό σχεδιασμό.
Στο κομμάτι της αναζήτησης πληροφοριών είχαμε σημαντική βοήθεια από το καταδυτικό κέντρο του νησιού Hydrovius και τον ιδιοκτήτη του, Κώστα Κουβά, ο οποίος είναι άριστος γνώστης της ιστορίας των ναυαγίων και των σημείων κατάδυσης στην περιοχή, μετρώντας δεκαετίες εμπειρίας στον χώρο.
Για την ιστορική έρευνα και την έρευνα αρχείου, οφείλουμε να κάνουμε ιδιαίτερη μνεία στον ιστορικό ερευνητή Δημήτρη Γκαλών για την πολύτιμη βοήθειά του και τη συμβολή του στην όλη μας προσπάθεια.
Ποια είναι η αίσθηση όταν ο δύτης συναντά την ιστορία στο βυθό της θάλασσας της Λέρου;
Θα μπορούσα να πω ότι ο καταδυόμενος ξαναφέρνει νοερά στο μυαλό του συμβάντα και γεγονότα που έγραψαν με μελανά χρώματα τη νεότερη ιστορία της ανθρωπότητας. Εν συνόλω, τα ναυάγια αποτελούν έναν υγρό τάφο και έναν χώρο μνήμης που πρέπει να προσεγγίζεται με τον δέοντα σεβασμό. Κύριο μέλημα της καταδυτικής κοινότητας και των ανθρώπων του νησιού είναι αυτά τα ιστορικά τεκμήρια να διασωθούν και να αποτελούν ζωντανούς μάρτυρες της φρίκης του πολέμου.
Υπάρχει ελληνικό ναυάγιο στο πεδίο της μάχης της Λέρου;
Αναμφίβολα το «Βασίλισσα Όλγα” είναι από τα διασημότερα ελληνικά ναυάγια του 20ου αιώνα. Το θρυλικό αντιτορπιλικό, το οποίο κείτεται στον κόλπο του Λακκίου, είχε διανύσει από τις 31 Δεκεμβρίου του 1941 ως τη μέρα που βυθίστηκε, στις 26 Σεπτεμβρίου του 1943, 74.741 μίλια σε 4.707 ώρες, έχοντας καλύψει περισσότερα μίλια από κάθε άλλο πλοίο, στο θανάσιμο περιβάλλον της Μεσογείου.
Παρά τις εργασίες ανέλκυσης που διενεργήθηκαν μεταπολεμικά, ένα σημαντικό μέρος του παραμένει έως και σήμερα στον βυθό της Λέρου. Η πλώρη είναι το πιο εύκολα αναγνωρίσιμο τμήμα του και το μοναδικό το οποίο σώζεται αυτούσιο. Οι βάσεις των δύο μεγάλων πυροβόλων μαρτυρούν το ένδοξο παρελθόν του. Κλίμακες στρεβλωμένες, σχάρες από το μηχανοστάσιο, μέρη της πρυμναίας υπερκατασκευής, η ανθρωποθυρίδα που οδηγούσε στα υποφράγματα του αντιτορπιλικού είναι μόνο μερικά από τα σημεία που κάποιος μπορεί να δει τις μεγάλες ωστικές πιέσεις που δέχτηκε το ναυάγιο.
Στον περιβάλλοντα χώρο του κοιτώντας πιο προσεκτικά μπορεί κάποιος να βρει ακόμα και σήμερα φινιστρίνια από την γέφυρα του πλοίου και υπολείμματα από ανθυποβρυχιακές βόμβες όπως και εκρηκτικής ύλης των βλημάτων. Μεγάλο μέρος του ναυαγίου πλέον είναι καλυμμένο από παχύ στρώμα λάσπης, και σε συνδυασμό με την πολύ κακή ορατότητα, η οποία επικρατούσε λόγω καιρικών συνθηκών, έκαναν την κατάδυσή μας εκεί ιδιαίτερα απαιτητική.
Έχουν ανασυρθεί αντικείμενα της μάχης;
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το νησί της Λέρου και οι κάτοικοι της είναι πραγματικά υπερήφανοι για τις ένδοξες σελίδες ηρωισμού που γράφτηκαν λίγο πριν το τέλος του Β’ Π.Π. σε αυτό το νοτιοανατολικό άκρο του Αιγαίου. Η ύπαρξη του Πολεμικού Μουσείου του τούνελ Μερικιάς, ο πύργος Μπελλένη και το ιδιωτικό μουσείο πολεμικών ευρημάτων Deposito di Guerra μαρτυρούν την αίσθηση αυτή και είναι σίγουρο ότι θα εκπλήξουν και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη.
Εντυπωσιακότερα όλων αποτελούν τα ενθυμήματα του Α/Τ Βασίλισσα Όλγα, όπως τα φινιστρίνια του και μεταλλικά μέρη, κρίκοι από χάλυβα αλληλένδετοι μεταξύ τους που κάποτε αποτελούσαν το ανθυποβρυχιακό δίχτυ που σφράγιζε τον κόλπο του Λακκίου και ο κινητήρας ενός γερμανικού αεροσκάφους Junkers Ju52.
Αξιοσημείωτη ήταν η επιτυχής επιχείρηση ανέλκυσης ενός μεταγωγικού γερμανικού αεροσκάφους Junkers Ju52/3m από το βάθος των 41 μέτρων το 2003 από την Π.Α. και την ΚΟΣΥΘΕ στο νησί της Λέρου, με σκοπό την μεταφορά του στο μουσείο της Πολεμικής Αεροπορίας στο Τατόι και την πραγματοποίηση εργασιών συντήρησης και αποκατάστασης.
Σε ποιο βάθος βρίσκονται τα ναυάγια και αντικείμενα της μάχης;
Τα μέχρι στιγμής «γνωστά» ναυάγια φτάνουν μέχρι τα 55 μέτρα βάθος. Υπάρχει σίγουρα, όμως, ένας πολύ μεγάλος αριθμός ναυαγίων ο οποίος δεν έχει εντοπιστεί ή βρίσκεται σε βάθη πολύ μεγαλύτερα, στη ζώνη μεταξύ 80 και 120 μέτρων και χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης με τη διενέργεια καταδύσεων με συσκευές κλειστού κυκλώματος.
Η τοποθεσία είναι γνωστή διεθνώς ;
Το νησί της Λέρου έχει χαρακτηριστεί από το σύνολο του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου διεθνώς ως η «Μέκκα των ναυαγίων» και έχουν πραγματοποιηθεί σειρές σχετικών αφιερωμάτων. Ταυτόχρονα, το γεγονός ότι το Λακκί, το μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου, το οποίο είχε υπάρξει στον Β’ Π.Π. μια υπερσύγχρονη αεροναυτική βάση για τις Ιταλικές δυνάμεις, οι οποίες ήδη από τη δεκαετία του ’30 δημιούργησαν μια πόλη από το μηδέν σε αρχιτεκτονική art deco, η οποία διασώζεται ως σήμερα, το καθιστά άλλο ένα μοναδικό αξιοθέατο του νησιού με διεθνή απήχηση. Πολύ δύσκολα βρίσκουμε κάπου αυτό τον συνδυασμό, ιστορικές μνήμες, μοναδική αρχιτεκτονική, κρυστάλλινα νερά και φιλόξενους ανθρώπους.
Έρχονται δύτες από άλλες χώρες στο νησί με ενδιαφέρον στην ιστορική κατάδυση;
Η Λέρος είναι ένα μοναδικό μνημείο του Β’ Π.Π. και παράλληλα τόπος ιστορικής μνήμης. Ως εκ τούτου, μεγάλο μέρος των επισκεπτών του έχει διαβάσει την ιστορία του και έρχεται για αυτόν ακριβώς τον λόγο. Είναι πολύ σύνηθες να συναντήσει κάποιος Γερμανούς, Άγγλους και Ιταλούς που έρχονται να αποτίσουν φόρο τιμής στους προγόνους τους και ταυτόχρονα να δουν ιδίοις όμμασι τα ιστορικά τεκμήρια που κρύβονται κάτω από τα καταγάλανα νερά της.
Δικός μας σκοπός και στόχος διαχρονικά είναι να δημιουργήσουμε μια σχέση εξωστρέφειας με τη διεθνή καταδυτική κοινότητα, ώστε η χώρα μας να αποτελεί έναν σημαντικό προορισμό στον παγκόσμιο καταδυτικό χάρτη. Αυτό επιτυγχάνεται με την παρουσίαση της δουλειάς μας ελεύθερα στο διαδίκτυο, και στόχος μας είναι να παραβρεθούμε σε κάποιο επόμενο διεθνές καταδυτικό συνέδριο για να αναδείξουμε πολύπλευρα αυτή την ιστορική μάχη.
Είναι προσβάσιμη σε αρχάριους δύτες η περιοχή αυτή του βυθού στη Λέρο;
Το γεγονός ότι μια σειρά σημαντικών ευρημάτων είναι σε ένα σχετικά μικρό βάθος, καθιστά το νησί της Λέρου έναν ιδανικό προορισμό ακόμα και για λιγότερο έμπειρους δύτες. Έτσι, δίνεται σε αυτούς η δυνατότητα να συνδυάσουν την απόκτηση καταδυτικής εμπειρίας και παράλληλα να περιηγηθούν στον χρόνο που μοιάζει να έχει παγώσει.
https://www.instagram.com/t2b.diving.team/
https://www.youtube.com/c/t2bdivingteam
https://www.facebook.com/T2B.DivingTeam/
Υποβρύχια Φωτογραφία: Νικόλας Μαργαρίτης
Popular
