του Z Man

Το 1909, ο Άγγλος δημοσιογράφος Norman Angell κυκλοφόρησε το βιβλίο «The Great Illusion», το οποίο στη συνέχεια θα γινόταν διεθνές best-seller. Η πρωταρχική θέση του βιβλίου ήταν ότι το οικονομικό κόστος ενός ενδεχόμενου πολέμου θα ήταν τόσο μεγάλο που κανείς άνθρωπος ή χώρα δεν θα μπορούσε να κερδίσει απ’ αυτόν, οπότε δεν θα πρέπει να τον σκεφτόμασταν καν. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα η παγκόσμια οικονομική κυριαρχία να θεωρεί τον πόλεμο ξεπερασμένο. Μόλις πέντε χρόνια αργότερα, ο κόσμος βυθίστηκε στον πιο τερατώδη και φρικιαστικό πόλεμο στην ανθρώπινη ιστορία. Μεγάλες περιοχές της Ευρώπης έγιναν ερείπια στον πρώτο μεγάλο βιομηχανικό πόλεμο. Περιέργως, το βιβλίο ξανακυκλοφόρησε το 1933 χωρίς καμία αλλαγή στη βασική θέση. Φυσικά δεν πέρασε πολύς καιρός και ο κόσμος ξαναβυθίστηκε σε έναν δεύτερο μεγάλο βιομηχανικό πόλεμο.

Ο Angell μπορεί να ξεχάστηκε, αλλά οι απόψεις του για τον πόλεμο και την παγκόσμια οικονομία παραμένουν μαζί μας μέχρι και σήμερα. Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, στη Δύση θεωρούσαν ότι ο καταναλωτισμός ήταν το αντίδοτο στην πολιτική και τις παγκόσμιες συγκρούσεις. Όσο οι άνθρωποι έχουν άφθονο φτηνό φαγητό και διασκέδαση, δεν θα έχουν κανένα λόγο να είναι δυσαρεστημένοι με την κυβέρνησή τους. Οι κυβερνήσεις που παρέχουν άφθονο φτηνό φαγητό και ψυχαγωγία δεν θα βρεθούν ποτέ σε σύγκρουση μεταξύ τους. Μοιάζει πολύ καιρό πριν, αλλά το 1999 ο αρθρογράφος των NY Times, Thomas Friedman, δημοσίευσε ένα βιβλίο που επαληθεύει ακριβώς αυτόν τον ισχυρισμό. Στο βιβλίο «The Lexus and the Olive Tree» ισχυρίστηκε ότι τα προνόμια μιας παγκόσμιας οικονομικής ολοκλήρωσης είναι πολύ καλά ώστε κάποια κυβέρνηση να τα αγνοήσει. Η γοητεία των φθηνών καταναλωτικών αγαθών θα ανάγκαζε τις κυβερνήσεις να αναπροσανατολιστούν όσον αφορά την παροχή αυτών των ειδών στους ανθρώπους τους.

Προκειμένου να υπάρχει η δυνατότητα παροχής αυτών των αγαθών και υπηρεσιών που απευθύνονται σε όλους τους ανθρώπους, αυτές οι κυβερνήσεις θα έπρεπε να «συνδεθούν» με την παγκόσμια οικονομική τάξη. Αυτή η τάξη έρχεται με ένα σύνολο κανόνων που πρέπει να ακολουθούν όλα τα μέλη. Αυτό μειώνει τις πολιτικές επιλογές που είναι διαθέσιμες σ’ αυτές τις κυβερνήσεις και καθιστά τον πόλεμο αδιανόητο, επειδή ρισκάρει τη συμμετοχή τους σ’ αυτή την παγκόσμια οικονομική τάξη και τα οφέλη που την ακολουθούν. Τις περίεργες ημέρες που ακολούθησαν μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η ατμόσφαιρα ήταν γεμάτη με επιπόλαιες δηλώσεις επιφανειακών ανδρών όπως του Friedman. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι απ’ αυτούς ήταν ειρηνιστές στον Ψυχρό Πόλεμο και πολλοί υποστηρικτές των Κομμουνιστών, ήταν σίγουροι ότι η αναδυόμενη οικονομική τάξη που χτίστηκε γύρω από τον αμερικανικό καταναλωτισμό, θα έβαζε μια και καλή τον πόλεμο μόνο στις σελίδες των βιβλίων. Όπως το έθεσε ο Friedman, οι χώρες που έχουν McDonald’s δεν μπαίνουν σε πόλεμο μεταξύ τους.

Ειρωνεία, αλλά ο αμερικανικός παγκόσμιος καταναλωτισμός μοιάζει με έναν παράξενο τρόπο με τον μαρξισμό. Ο Μαρξ είπε το περίφημο ότι από τη στιγμή που έχουμε σωστό ηθικό υπόβαθρο δεν υπάρχει η ανάγκη της πολιτικής. Η αμερικανική παγκοσμιοποίηση υποστηρίζει ότι έχουμε ήδη ξεμπερδέψει με τα ηθικά ζητήματα. Η φιλελεύθερη δημοκρατία είναι η μοναδική ηθική μορφή διακυβέρνησης, σύμφωνα με το αμερικανικό δόγμα. Είναι το καταληκτικό σημείο της ιστορικής και πολιτικής εξέλιξης. Το μόνο πράγμα που μας μένει είναι να τα πάμε καλά στο οικονομικό κομμάτι. Υποτίθεται ότι ο μαζικός καταναλωτισμός αποτελεί την ορθολογική οικονομική τάξη. Μόλις ο κόσμος αγκιστρωθεί στην παγκόσμια οικονομική τάξη, όπου οι άνθρωποι και τα αγαθά ρέουν ελεύθερα σε όλο τον κόσμο και μπορούν να τα εκμεταλλευτούν, λύθηκαν όλα τα προβλήματα. Το μόνο που μένει είναι οι μάζες να απολαύσουν τις χαρές της διασκέδασης. Όπως ακριβώς η θεωρία του Angell ακουγόταν αφελής και «απλοϊκή» όταν την ίδια στιγμή προετοιμαζόταν το έδαφος για τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το ίδιο ακριβώς αφελής και ανόητη ακούγεται τώρα και η άποψη των παγκοσμιοποιητών όπως του Thomas Friedman. Το Κίεβο και η Μόσχα έχουν πολλές fast-food αλυσίδες και οι πολίτες τους είναι κολλημένοι στα smartphones τους. Παρόλα αυτά, οι δύο χώρες βρίσκονται σε έναν αιματηρό πόλεμο για πράγματα που δεν έχουν καμιά σχέση με καταναλωτικά αγαθά.

Για ακόμη μια φορά, παρατηρούμε ότι οι άνδρες πάνε στον πόλεμο για οικονομικούς λόγους, αλλά η οικονομική τάξη δεν θα αποτρέψει ποτέ άνδρες να πάνε στον πόλεμο. Ο Putin γνώριζε εκ των προτέρων ότι ένας πόλεμος στην Ουκρανία θα κόστιζε οικονομικά στη χώρα του. Ο ρωσικός λαός, ο οποίος υποστηρίζει ένθερμα τον πόλεμο, γνωρίζει επίσης ότι θα υποφέρει οικονομικά. Αποδεικνύεται ότι πιστεύουν ότι κάποια πράγματα μάλλον αξίζουν περισσότερο από το Netflix και τα iPhone. Σε κάποιο βαθμό, αυτό είναι που προκαλεί υστερία στις αμερικανικές ελίτ όσον αφορά τον συγκεκριμένο πόλεμο. Είναι σίγουροι ότι με το να αποκλείουν τους Ρώσους από την Disney και το Netflix θα τους βγάλει στους δρόμους. Πώς θα μπορέσουν να ζήσουν χωρίς την τελευταία ταινία υπερηρώων; Πώς γίνεται να αισθάνονται ελεύθεροι γνωρίζοντας ότι έχουν «ακυρωθεί» από την παγκόσμια κοινότητα;

Αυτός είναι επίσης ο λόγος που μεγάλο μέρος του κόσμου είναι όλο και πιο καχύποπτο όσον αφορά τα κίνητρα εξωτερικής πολιτικής της Washington. Η Ουκρανία είναι το τελευταίο θύμα του «Διαβόλου» που υπόσχεται να μετατρέψει κάθε πέτρα σε παιχνιδοκονσόλα ή συνδρομή στο Netflix, παρά το γεγονός ότι τους είπαν ότι κανείς δεν μπορεί να ζήσει μόνος σε έναν καταναλωτικό κόσμο. Υπάρχει κάτι εξωγήινο και απάνθρωπο στο πώς μια μοναχική υπερδύναμη δεσμεύεται με τον υπόλοιπο κόσμο.

Η Washington είχε προειδοποιηθεί επανειλημμένως για την Ουκρανία. Στη δεκαετία του ’90, ο Boris Yeltsin είπε στον Bill Clinton ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ θα ήταν ταπεινωτική για τη Ρωσία. Ο Putin είχε προειδοποιήσει αρκετούς Προέδρους ότι κανένας Ρώσος ηγέτης δεν θα μπορούσε να αποδεχτεί την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Το ίδιο έκανε και με τη Γεωργία το 2008, που είχε ως αποτέλεσμα τον πρώτο ευρωπαϊκό πόλεμο του νέου αιώνα. Τώρα έχουμε έναν μεγάλο πόλεμο στην Ουκρανία. Το μάθημα του περασμένου αιώνα είναι ότι η Δύση δεν έμαθε τίποτα από τότε που ο Angel ισχυρίστηκε ότι η παγκοσμιοποίηση ήταν η θεραπεία του πολέμου. Κάποιος θα πίστευε ότι 100 εκατομμύρια πτώματα θα ήταν μια καλή απόδειξη ότι η οικονομία έρχεται σε δεύτερη φάση από σχεδόν κάθε άλλη πτυχή της ανθρώπινης κατάστασης. Ωστόσο, κατά κάποιο τρόπο, οι ελίτ της Δύσης βρίσκουν συνεχώς έναν τρόπο να επιμένουν στην πεποίθησή τους ότι η οικονομία θα λύσει την ανθρώπινη κατάσταση.

Ο σύγχρονος αρνητής ξεκινά από τη δήλωση ότι η μεγάλη αλυσίδα της αιτιότητας ολοκληρώνεται με την οικονομία. Η οικονομία είναι το άνθος της ανθρώπινης κοινωνίας, ενώ οι άνθρωποι και ο πολιτισμός οι ρίζες της. Το βλέπουμε στην Ουκρανία αυτή τη στιγμή. Ενδεχομένως, η προοπτική ενός πυρηνικού πολέμου να κάνει τη Δύση να το καταλάβει, αλλά όπως μας έχεις διδάξει η ιστορία, δεν υπάρχει χώρος για την ελπίδα σε περιόδους πολέμου.