του Λάμπη Ταγματάρχη

Ποια σχέση έχουν τα όνειρα με την τέχνη; Μπορεί ένας καλλιτέχνης να κάνει όσους ‘φόνους θέλει χωρίς να κινδυνεύει; Έχει επέλθει ο θάνατος της αισθητικής υπεροχής της τέχνης; Ποιος είναι ο ιατροδικαστής στην ερμηνεία ενός έργου τέχνης; Απαντήσεις στα πιο πάνω ερωτήματα (κι όχι μόνο) μπορείτε να διαβάσετε στη συνέντευξη του Νίκου Τρανού – Γλύπτη και Πρύτανη της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών που φιλοξενείται στο ΜΑΝCODE.

Πού γεννηθήκατε;

Στους Ζάρακες Ευβοίας, 1957.

Η πρώτη σας επαφή με τη τέχνη;

Ήμουν επτά χρονών. Το 1964. Πρώτη εκδρομή με το δημοτικό σχολείο του χωριού μου στους Δελφούς. Εκεί είδα τον Ηνίοχο κι εδωσα όλο το χαρτζιλίκι μου για να αγοράσω το άγαλμα του από τα τουριστικά μαγαζιά.

Πόσο χρονών έρχεστε στην Αθήνα;

Δέκα , έντεκα χρονών.

Και το πρώτο ερέθισμα;

Όταν είδα έναν συμμαθητή μου να ζωγραφίζει δίπλα μου, είπα ότι αυτό μπορώ να το κάνω κι εγώ. Έτσι ξεκίνησα!

Και μετά όταν τελειώσατε το σχολείο πώς πήρατε την απόφαση να πάτε στην Καλών Τεχνών;

Είχα ήδη ξεκινήσει να κάνω γλυπτά από το σχολείο. Πρώτα, σπούδασα κλωστοϋφαντουργία. Δούλεψα σε πολλά εργοστάσια και στα 26 μου αφού ολοκλήρωσα τις στρατιωτικές υποχρεώσεις μου, μπήκα στην Καλών Τεχνών. Μάλιστα ένα απ’ τα εργοστάσια που δούλεψα ήταν εδώ, λίγο πιο πάνω στην οδό Πειραιώς. Και σήμερα -πως τα φέρνει η ζωή- στην Πειραιώς εργάζομαι. Η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) στεγάζεται όπως θα γνωρίζεται σε πρώην εργοστάσιο υφαντουργίας (Σικιαρίδειο).

Ποιο μάθημα διδάσκετε;

Διδάσκω γλυπτική, δηλαδή το πώς μπορείς να διηγηθείς ιστορίες στις τρεις διαστάσεις αλλά κυρίως, την πνευματική και ποιητική υπόσταση που έχουν τα έργα τέχνης.

Πρύτανης και καλλιτέχνης. Συγκρούονται οι δύο ιδιότητες ή συμπληρώνονται;

Είναι δύο διαφορετικοί ρόλοι. Το να ασχολείσαι με τα κοινά και να προσφέρεις είναι θέμα πολιτικής βούλησης και ανεξάρτητο από τι επάγγελμα κάνει κάποιος. Τα πανεπιστήμια είναι ανεξάρτητοι χώροι παραγωγής πρότυπης γνώσης και διερεύνησης άγνωστων πεδίων, χώροι που μπορείς ελεύθερα να στοχαστείς και να υποθέσεις.

Ποιο ήταν το πιο δύσκολο πράγμα που αντιμετωπίζετε κατά τη διάρκεια της πρυτανείας σας;

Είναι η υποχρηματοδότηση και η έλλειψη διοικητικού προσωπικού. Θα χρειαζόμασταν περισσότερους ανθρώπους για να λειτουργήσουμε καλύτερα. Με τα οικονομικά θα τα καταφέρουμε, αλλά με το ανθρώπινο δυναμικό είναι πραγματικά δύσκολα.

Το πρώτο πράγμα που μαθαίνετε στους φοιτητές σας;

Η πειθαρχία, η μεθοδική εργασία, η ανάπτυξη κριτικής σκέψης, οι συνειρμικές διασυνδέσεις του συνειδητού και ασυνείδητου κόσμου.

Η τέχνη έχει παιδευτική ιδιότητα;

Η τέχνη εκπαιδεύει το πνεύμα. Είναι πνευματική ενασχόληση, πνευματική τροφή. Ο άνθρωπος είναι σώμα και πνεύμα.

Αυτήν υπηρετεί σήμερα η ΑΣΚΤ;

Η ίδρυση της ΑΣΚΤ συμπίπτει ιστορικά με την αρχή του νέου ελληνικού κράτους (1836). Ήταν η ανάγκη της σύνδεσης του νέου κράτους με ένα πνευματικό ιστορικό παρελθόν που την γέννησε.

Ήταν εύλογη προτεραιότητα ;

Και βέβαια ήταν. Δίχως παρελθόν δεν υπάρχει μέλλον. Έπρεπε να οικοδομηθούν τα σύμβολα, οι ναοί, οι μύθοι, οι ήρωες, να οριστούν σταθερές τελετές, γιορτές, να αποκτήσουμε μια κοινή κουλτούρα και γλώσσα.

Ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με την τέχνη; Είναι στοιχείο της ανθρώπινης εξέλιξης;

Η τέχνη είναι μια ανθρώπινη υπόθεση. Ο άνθρωπος είναι ο μεγάλος αφηγητής του κόσμου, της μοναδικότητας του σύμπαντος. Είναι ένα εργαλείο, πιο σωστά είναι ένα από τα εργαλεία που έχουμε για να κατανοήσουμε το αίνιγμα της ύπαρξής μας, να διεισδύσουμε στο πιο μαύρο και σκοτεινό σημείο των ονείρων μας.

Δεν ξέρω αν είναι πάντα καλό αυτό, αλλά τι εννοείτε ακριβώς;

Μόνο στην τέχνη μπορείς να κάνεις όσους φόνους θέλεις. Η Αγκάθα Κρίστι για παράδειγμα έχει δεκάδες στο ενεργητικό της, αλλά όλοι καταλαβαίνουν ότι η πρόθεσή της δεν ήταν να κάνει μαθήματα δολοφονιών αλλά να φωτίσει τα έσχατα του ανθρώπινου νου.

Μέσα απ’ αυτό το δίπολο «καλό-κακό», μπορείς να ανακαλύψεις τον κόσμο. Και είναι χρήσιμο για να δημιουργήσει ο καλλιτέχνης την ιστορία του.

Τι είναι αυτό που ορίζει κάτι ως έργο τέχνης;

Το πλαίσιο, και η σύμβαση του θεατή ότι τώρα βλέπω, παρακολουθώ ένα έργο τέχνης.(παλιά, στα θεατρικά μπουλούκια, τον κακό ήρωα τον ξυλοφόρτωναν γιατί νόμιζαν ότι η ιστορία είναι αληθινή)και ο χώρος. Για παράδειγμααν ένας κουβάς με σκουπίδια είναι στον δρόμο θα περάσει το απορριμματοφόρο και θα τα πάρει. Αν είναι μέσα σε μια γκαλερί, είναι μια εικόνα με σκουπίδια και ας είναι αληθινά, ας μυρίζουν. Aν θες να ερμηνεύσεις ένα έργο τέχνης πρέπει να λειτουργείς σαν ιατροδικαστής. Πρέπει να παρατηρείς τις λεπτομέρειες, πρέπει να είσαι συγκεντρωμένος.

Τι ήταν αυτό που έκανε εσάς καλλιτέχνη και όχι τον πατέρα σας;

Η επιλογή μου να διηγούμαι ιστορίες με πραγματικά και φανταστικά υλικά, σε πραγματικά και φανταστικά περιβάλλοντα, να ερευνώ τα σκοτάδια μου στο φως και στο φως τα σκοτάδια. Ο πατέρας μου ενδιαφερόταν για τον τόπο, ένα αληθινό μέρος. Εγώ για τον μη τόπο.

Μη τόπος;

Η αναπαράσταση του τόπου του πατέρα μου.

Με ποιους τρόπους μπορεί σήμερα κανείς να αφηγηθεί ιστορίες, να κάνει τέχνη;

Φτιάχνοντας κάτι με τα χαρακτηριστικά ενός έργου με παραδοσιακά υλικά, π.χ. ένα γλυπτό από μάρμαρο, κάνοντας ένα κολάζ από διάφορα υλικά, άσχετα μεταξύ τους, παίρνοντας ένα έτοιμο αντικείμενο, ή ακόμη ορίζοντας κάτι ως τέχνη,

Μας δίνεται ένα παράδειγμα;

Ορίζουμε έναν υπαρκτό χώρο ως έργο τέχνης, ορίζουμε δηλαδή τον τόπο και τον χρόνο. Ας πούμε στην οδό Καλλιδρομίου στο νούμερο 6, στις 20 Μαΐου, στις 10 η ώρα το πρωί. Όποιος βρεθεί στο σημείο να κοιτάξει προς το βορρά για ένα λεπτό. Ό,τι δει και αισθανθεί είναι το έργο.

Ενδιαφέρον!!

Μπορείς να χρησιμοποιήσεις πραγματικά, αλλά και θεωρητικά αντικείμενα. Η τέχνη είναι γλώσσα που μπορεί να υπονοεί και να υπονομεύει, την ίδια την ύπαρξη των χρηστών της γλώσσας, την ίδια τη φύση της συνείδησης ακόμη και την ίδια την τέχνη.

Και η γλυπτική;

Η γλυπτική αναπτύσσεται σε τρεις διαστάσεις, αλλά όταν βρίσκεται έξω, στην ύπαιθρο κάνει διάλογο και με το σύμπαν, τον ήλιο, το φεγγάρι, τα αστέρια, τα καιρικά φαινόμενα, βροχή, χιόνι, καταιγίδα, αστραπές, βροντές… Ξυπνάει το πρωί, κοιμάται το βράδυ. Έχει σκιά σαν το ρολόι. Ο χρόνος εδώ, η τέταρτη διάσταση δηλαδή, είναι ζωντανός, αντίθετα, στη ζωγραφική είναι πάντα νύχτα ή μέρα, ο χρόνος είναι σταθερός.

Υπάρχει «άσχημη» τέχνη;

Δεν ξέρω, δεν με έχει απασχολήσει. Το γούστο είναι η συνήθεια. Αυτά τα ερωτήματα απασχολούν ανασφαλείς συλλέκτες και θεατές. Ποιο χρώμα ή ποια νότα είναι η ομορφότερη ή η ασχημότερη;

Η τέχνη επηρεάζεται από τις ιστορικές συνθήκες και από το εκάστοτε περιβάλλον;

Τα έργα τέχνης είναι απόρροια φιλοσοφικών, ιστορικών, κοινωνικών, επιστημονικών, περιβαλλοντικών κ.α. παραγόντων. Ο ρόλος τους και κάθε εποχή είναι διαφορετικός. Έχουμε τα έργα που προέρχονται από τις τελετές ή από χρηστικές πράξεις, που η αρχή τους ξεκινάει απ’ το μαγικό παρελθόν του σαμάνου, ο οποίος είναι ο τελετάρχης, ο ερμηνευτής, ο εκτελεστής και εν τέλει, ο διαμεσολαβητής μεταξύ του πραγματικού και του άγνωστου, του ιερού. Αυτά ανήκουν στην μαγική εποχή, στην τελετή.

Πότε η τέχνη απέκτησε συνείδηση της αυτονομίας της;

Μόνο όταν η επιστημονική και ηθική σκέψη είχε πια αποδεσμευτεί απ’ τη θρησκευτική σκέψη. Τώρα σκεφτόμαστε με όρους ερμηνευτικούς. Κάθε φορά έχουμε νέα εργαλεία και νέα ερμηνεία. Η τέχνη κυρίως μας απάλλαξε από τον φόβο του άγνωστου. Ο καλλιτέχνης διηγείται έχοντας σαν υλικά το καλό και το κακό, διαχειρίζεται συμπεριφορές, διεισδύει σε αόρατες ρωγμές.

Ενστερνίζεστε την άποψη ότι έχει επέλθει ο θάνατος της αισθητικής υπεροχής της τέχνης;

Δεν υπάρχει θάνατος. Η τέχνη συλλαμβάνεται από τους καλλιτέχνες, σαν μορφή ύπαρξης, όχι απαραίτητα σαν αντικείμενα, σαν πράγματα. Είναι ένας τρόπος να μάθεις, να διδάξεις, να σπρώξεις τους ανθρώπους, να ακούσουν, να σκεφτούν, να υπάρξουν, να βρουν ενναλακτικές λύσεις για κριτική, για έρευνα. Η τέχνη μπορεί να αλλάξει ό,τι περιμένεις από αυτήν. Έχει μια διαβρωτική ειρωνεία. Διαχειρίζεται το πνεύμα που είναι αθάνατο, τη ζωή και την ήττα του σώματος, τον θάνατο. Ακόμα, δεν γνωρίζουμε τίποτε για το πνεύμα, για τα όνειρα.

Εσείς κάνετε ωραία έργα; Έργα για να αρέσουν στον κόσμο; Πώς θα τα χαρακτηρίζατε;

Τα έργα μου δεν είναι ούτε όμορφα ούτε άσχημα. Τα πιο πολλά έχουν μια μορφή αδιαφορίας, ιδιαίτερα τα νεανικά μου που είναι γεωμετρικά, οπότε και ακολουθούν την αισθητική της κατασκευαστικής πνευματικότητας που έχει το μηχανολογικό σχέδιο. Αν δημιουργείται κάποια συγκίνηση αυτή προέρχεται από την μνήμη της μυρωδιάς, γιατί αυτά τα έργα είναι κατασκευασμένα από κερί οπότε αναδύεται το άρωμά του.

Υπάρχουν υλικά που επιμένετε;

Ζάχαρη ,χαρτόνια, παλιά έπιπλα, άργιλος, έτοιμα αντικείμενα.

Πως προκύπτει η αισθητική ενός έργου;

Οι εγκαταστάσεις με φωτογραφίες ήταν συσσωρεύσεις που διερευνούσαν την προμαντεία, οπότε την αισθητική τους την επέβαλε το μέσον. Οι κατασκευές με χαρτόνια, οι εγκαταστάσεις με κεραμικά, με σχέδια, τα βίντεο, οι δράσεις με ομάδες έχουν πάντα μια περιφέρεια από πραγματικότητα και μυθοπλασία και στερούνται παντελώς, καλού ή κακού γούστου.

Το έργο σας «Ένας παγετώνας στο τραπέζι μας» πως γεννήθηκε;

Αναφέρεται στο πυρηνικό ατύχημα της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία και τη μόλυνση από ραδιενέργεια όλης της περιοχής και του ωκεανού. Όσοι είχαν μολυνθεί από ραδιενέργεια τους έβαζαν στο νοσοκομείο σε περιοχές που τις είχαν χαρακτηρίσει με ροζ χρώμα. Ο τίτλος παραπέμπει στον πυρηνικό χειμώνα που κατά τους ειδικούς θα προκύψει μετά από ένα πυρηνικό πόλεμο. Είναι μια μεταφορά του μύθου του Μίδα που ό,τι έπιανε γινόταν χρυσός.

Έχει έρθει ένας άνθρωπος που έχει δει ένα έργο σας και να σας πει «συγνώμη αλλά δεν κατάλαβα τίποτα»;

Βεβαίως.

Και εκεί πώς νιώθετε εσείς;

Μια χαρά! Η απόλαυση έρχεται μέσω της βραδύτητας.

Η τέχνη αφορά έξυπνους ανθρώπους;

Αφορά όλο τον κόσμο.

Όταν είπατε στους γονείς σας ότι θέλετε να γίνετε καλλιτέχνης, πώς αντέδρασαν;

Με κατανόηση και αγάπη, δίνοντάς μου ένα εισόδημα για να μην πεθάνω της πείνας.

Φωτογραφίες: Γιάννης Βασταρδής