(τους υπό την αρχαιοελληνική έννοια τυράννους);

του Αντώνη Δερνέλλη*

Μήπως το ερώτημα του τίτλου θα έπρεπε να διατυπωθεί ως εξής: “Η ιστορία επαναλαμβάνεται λόγω της ανθρώπινης φύσης”; Πράγματι, ξανά και ξανά στην ιστορία και σήμερα ακόμη και σε χώρους εργασίας και πέρα από αυτούς, φαίνεται ότι ένας συγκεκριμένος τύπος προσωπικότητας εξακολουθεί να καταλαμβάνει θέσεις εξουσίας: ο ισχυρός – ο υπό την αρχαιοελληνική έννοια “τύραννος”. Είναι συνήθως ο τύπος του λεγόμενου χαρισματικού ή/και γοητευτικού, αλλά επίσης υπολογιστικού και φαύλου. Θέλω να πιστεύω ότι η κριτική μελέτη της ιστορίας αλλά και της καθημερινότητάς μας τείνουν να υποδείξουν μερικούς από τους λόγους, που κάνουν τους ανθρώπους να ακολουθούν τους ισχυρούς (τυράννους) και αυτοί είναι:

• Αίσθημα αδυναμίας ή αβεβαιότητας στην προσωπική ζωή.
• Ανάγκη για ισχυρό πατρονάρισμα.
• Δειλία /παθητικότητα/ ανασφάλεια/ επιβίωση.
• Στηρίζοντας πολλά στην πίστη προς κάποιον άλλο ή αφελής ιδεαλισμός.
• Περίεργος (πλην ανθρώπινος) θαυμασμός προς τους έχοντες παραβατική συμπεριφορά και ελλιπή αξιοπιστία – ό,τι ακριβώς θα απεχθανόταν ο καθένας στην προσωπική του ζωή.
• Έλξη προς επιφανειακούς δείκτες (όπως χρήματα, εμφάνιση, status κτλ).
• Δύναμη/ δημοτικότητα ή ακόμη και ευθυγράμμιση με τους αποδεκτούς, αυτούς που είναι “in”.
• Έλλειψη κριτικής σκέψης/ λογικής/ εκπαίδευσης.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι υπάρχουν τάσεις, εκκεντρικότητες, ανασφάλειες και φιλο/ματαιοδοξίες της ανθρώπινης φύσης, που τρέφουν την έλξη προς το επιδεικνυόμενο θράσος των ισχυρών (τυράννων), πλην όμως αφήνοντας ταυτόχρονα τους ελκυόμενους, ευάλωτους στη σκληρότητα, την αδιαφορία και την εκμετάλλευσή των ισχυρών. Η “σωτηρία” μπορεί να έλθει όταν καθένας ξεχωριστά παλεύει στο να διατηρεί έναν υγιή σκεπτικισμό απέναντι σε κάθε άτομο που δημιουργεί γύρω του μία περίεργη και υπερβολική έλξη (δηλαδή αυτό που συνηθίζουμε να χαρακτηρίζουμε ως μια “too good to be true” κατάσταση), που ποτέ δεν φαίνεται να αμφιβάλλει για τον εαυτό του, διότι τελικά είναι φυσιολογικό να έχει φθάσει κανείς σε ένα επίπεδο αυτογνωσίας, έτσι ώστε να αντιλαμβάνεται την κατάσταση του να “γνωρίζει ό,τι νομίζει και να νομίζει ότι γνωρίζει”. Η υπερβολική αυτοπεποίθηση μπορεί να είναι ελκυστική, αλλά τελικά είναι μια τακτική– μερικές φορές μια επικίνδυνη τακτική.

Δεν μπορούμε, λοιπόν, να ακολουθούμε τους ισχυρούς (τυράννους) “ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ”.

*Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ, Διδάκτωρ, Sheffield University, Αγγλίας, Συγκοινωνιολόγος.