της Μαριανίνας Πάτσα

«Νιώθω άβολα να μιλάω για έννοιες. Είναι προτιμότερο να μη γνωρίζει κανείς ακριβώς τι σημαίνουν, επειδή το νόημα είναι κάτι πολύ προσωπικό και διαφορετικό για τον καθένα. Η έννοια του παραλογισμού όμως είναι κάτι που με ελκύει». Ο κινηματογράφος του David Lynch δεν είναι ποτέ απλός. Δεν έχει μία ανάγνωση. Δεν δίνει απαντήσεις. Φλερτάρει με το παράλογο. Εξερευνά τη σκοτεινή πλευρά. Ξαφνική βία, σεξουαλική απειλή, υπόγειο χιούμορ και απόκοσμα soundtracks δεν αφήνουν τον θεατή να νιώσει ήσυχος. Ο Lynch ταξιδεύει το κοινό από τα πιο ηλιό- λουστα αμερικανικά ακρωτήρια μέχρι τις πιο σουρεαλιστικές διαστάσεις, που κατοικούνται από δαίμονες, εχθρούς και ψυχο- παθείς δολοφόνους. Είναι οι σκηνές που δεν μπορεί κανείς να ξεχάσει: το φρικιαστικό, παραμορφωμένο μωρό στο «Eraserhead», το ακρωτηρια- σμένο αυτί στο «Blue Velvet», τα σπασμένα κρανία του «Wild At Heart», η πυρηνική έκρηξη στο «Twin Peaks: The Return». Αν αναζητήσει κανείς στο Google το όνομά του και δίπλα τοποθετήσει τη λέξη «creepy» (ανατριχιαστικό), θα βρει πάνω από επτά εκατομμύρια αποτελέσματα. Σχεδόν όλες του οι ταινίες (εκτός από δύο) τοποθετούνται στις ΗΠΑ και, εκτός από τον σουρεαλισμό, η αποδόμηση της έννοιας της Αμερικής αποτελεί κοινή συνιστώσα των έρ- γων του. Το 2018, η λέξη «Lynchian» εντά- χθηκε στο περίφημο λεξικό της Οξφόρδης με τον εξής ορισμό: «Θυμίζει ή μιμείται τα έργα του David Lynch. Ο Lynch είναι γνωστός για την αντιπαράθεση σουρεαλιστικών ή απειλητικών στοιχείων με καθημερινά περιβάλλοντα, καθώς και για τη χρήση συναρπαστικών οπτικών εικόνων για να τονίσει μια ονειρική ποιότητα μυστηρίου ή μια απειλή».

Η απόκοσμη οπτική του είναι εσωτερική υπόθεση, αφού, ακόμα κι όταν κοιτάζει ένα καλοκουρεμένο γκαζόν, το μυαλό του αναζητά το κρυμμένο μυστήριο που βρίσκε- ται από κάτω. Μεγαλώνοντας προστατευμένος στη Μοντάνα, σε μια γειτονιά που ενσαρκώνει το αμερικανικό όνειρο, γεμάτη κήπους με φροντισμένο γρασίδι και ξύλινους φράχτες, ο Lynch έβαλε τον κόσμο στο «μικροσκόπιο»: «Είχε παντού ομορφιά και κερασιές. Όμως οι κερασιές εκκρίνουν ένα πηχτό υγρό, το οποίο προσελκύει μαύρα, κίτρινα και κόκκινα μυρμήγκια. Έτσι κατάλαβα, πως αν κοιτάξει κανείς αυτόν τον όμορφο κόσμο λίγο πιο προσεκτικά, θα βρει από κάτω μυρμήγκια. Το κατάλαβα ακριβώς επειδή μεγάλωσα σ’ έναν όμορφο κόσμο: οτιδήποτε άλλο ήταν μια αντίθεση». Ο Lynch αρχικά ήθελε να γίνει ζωγράφος και παρακολούθησε μαθήματα σε διάφορες σχολές καλών τεχνών.

Όμως σε μία από αυτές ανακάλυψε την αγάπη του για τον κινηματογράφο. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 βρίσκεται να σπουδάζει σκηνοθεσία στη σχολή του Αμερικανικού Ινστιτούτου Κινηματογράφου (AFI) και εκεί γυρίζει τις πρώτες του μικρού μήκους ταινίες, αποκτώντας τους πρώτους θαυμαστές του, αλλά και εχθρούς, που τον βρίσκουν ακατανόητο. Η πρώτη του μεγάλου μήκους είναι το «Eraserhead», η οποία καταφέρνει να προσελκύσει το ενδιαφέρον του Mel Brooks, που τον προσλαμβάνει για να κινηματογραφήσει το «The Elephant Man». Με πρωταγωνιστές τους Anthony Hopkins και John Hurt, το φιλμ είναι υποψήφιο για 8 Όσκαρ και χαρίζει στον Lynch την πρώτη του υποψηφιότητα για το βραβείο Καλύτερου Σκηνοθέτη. Δεν το κερδίζει, αλλά δεν έχει σημασία, καθώς από εκεί και πέρα τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Το 1986 σκηνοθετεί το «Blue Velvet» –ένα από τα πιο αντι- προσωπευτικά δείγματα της τέχνης του- και βρίσκεται ξανά υποψήφιος για το χρυσό αγαλματίδιο. Η δεκαετία του ’90 περιλαμβάνει πολλά από τα διαμάντια της κινηματογραφίας του, όπως τα «Lost Highway», «Twin Peaks», «The Straight Story», που τιμήθηκε και με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Κινηματογράφου, καθώς και το «Wild at Heart», το οποίο κατέκτησε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών. Υπάρχει μια φήμη ότι ο Lynch δεν γνωρίζει πάντα τι συμβαίνει στις ιστορίες του.

Ο ίδιος δίνει τη δική του εκδοχή: «Πρέπει να ξέρω τι σημαίνουν τα πράγματα για μένα. Μερικές φορές, μου έρχονται ιδέες που δεν ξέρω ακριβώς τι σημαίνουν. Σκέφτομαι λοιπόν και προσπαθώ να βρω μια απάντηση που να ικανοποιεί τον εαυτό μου». Ο θεατής, ωστόσο, πρέπει να κάνει τη δική του διαπίστωση. «Δεν εξηγώ ποτέ, γιατί δεν είναι κάτι που εκφράζεται με λέξεις. Είναι μια αίσθηση, μια διαίσθηση, μια ιδέα την οποία ερωτεύτηκα. Είναι κάτι που οι εξηγήσεις με λέξεις θα το μειώσουν. Όμως ο τρόπος που θα το πει το ίδιο το σινεμά είναι συναρπαστικός». Ποια είναι λοιπόν η αλλόκοτη κυρία που συντρίβει σκουλήκια σε σχήμα σπερματοζωαρίων, ενώ τραγουδά στον πατέρα του μεταλ- λαγμένου μωρού, στο «Eraserhead»; Πόσο από το «Mulholland Drive» είναι πραγματικό και πόσο το ονειρεύτηκε η Naomi Watts; Είναι το τέλος στην πραγματικότητα ή η αρχή; Όλες οι απαντήσεις του μαγικού κόσμου του David Lynch βρίσκονται στις οθόνες και –κυρίως– μέσα μας.