του Χρίστου Χ. Λιάπη*

Η 13η Νοεμβρίου 2001 έχει καταγραφεί στην ιστορική μνήμη, ως η ημέρα κατά την οποία οι δυνάμεις της Βόρειας Συμμαχίας, με τη στήριξη των Αμερικανών στρατιωτών νίκησαν τους Ταλιμπάν και εισήλθαν στην Καμπούλ υπό τους ήχους του “Μαουτχάουζεν” του Μίκη Θεοδωράκη που πλημμύριζαν θριαμβικά τη νικηφόρο, πολεμική ατμόσφαιρα από τα ηχεία των κασετόφωνων στις καρότσες των στρατιωτικώς μετασκευασμένων αγροτικών αυτοκινήτων. Του μεγάλου μας Μίκη που έφυγε έχοντας αφήσει, σε κάθε γωνιά της υδρογείου, αδιάψευστους μάρτυρες της οικουμενικότητας της μουσικής του.

Μιας οικουμενικότητας που όταν εκπέμπεται από τις αφιλόξενες γωνιές του Αφγανιστάν, βρίσκει το ποιητικό της ισοδύναμο στους στίχους του Καβάφη για την αρχαία Βακτριανή: «…, ελληνικός καινούριος κόσμος μέγας… Με τες εκτεταμένες επικράτειες, με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών. Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς…»

Η ιστορία μπορεί να είναι πλημμυρισμένη από συγκρούσεις του Ανατολικού με τον Δυτικό κόσμο, οι συγκρούσεις όμως αυτές έκρυβαν πάντα μέσα τους τον σπόρο της γόνιμης αλληλεπίδρασης των δύο πολιτισμών και δημιούργησαν (με σκληρό και αιματηρό –είναι η αλήθεια – τρόπο) τις προϋποθέσεις και τις αφορμές για να επιτευχθεί η πολιτισμική αλληλοπεριχώρηση των δύο κόσμων και για να συντελεστεί η αμοιβαία ώσμωση των ιδιαιτεροτήτων και των επιτευγμάτων τους.

Ο πόλεμος όμως των Αμερικανών με τους Ταλιμπάν θα μείνει στην ιστορία ως η μόνη σύγκρουση του Δυτικού με τον Αραβικό κόσμο η οποία παρουσιάζει μηδενικό πολιτιστικό παρονομαστή. Ο πόλεμος αυτός δεν αφήνει πίσω του καμιά δυναμική επούλωσης των ιστορικών πληγών που ξανάνοιξε και καμιά δυνατότητα διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης και επαφής. Το μόνο που αφήνει πίσω του είναι το ακόμα πιο εξαθλιωμένο σεληνιακό τοπίο του Αφγανιστάν και το ακρωτηριασμένο από την οξυκόρυφη επιβολή των δίδυμων πύργων τοπίο της Νέας Υόρκης.

Η αντιμετώπιση, λοιπόν, της τρομοκρατίας δεν μπορεί να εξαντλείται στην κοντόφθαλμη ανάληψη στρατιωτικής δράσης. Η παγκόσμια τρομοκρατία αναπτύσσεται στις παρυφές της πολιτιστικής ανάπτυξης των κοινωνιών και η καταπολέμησή της είναι ταυτόσημη με την επίλυση των προβλημάτων της φτώχειας, της εξαθλίωσης, της αμάθειας και της εκμετάλλευσης του αραβικού κόσμου.

Στρέφοντας το βλέμμα στην ερειπωμένη Βακτριανή ο δυτικός κόσμος οφείλει να κατανοήσει πως η ουσιαστική πρόκληση δεν ήταν απλά η εξάρθρωση της Αλ-Κάιντα ή η εξόντωση του Μπιν Λάντεν, αλλά η διαμόρφωση ενός οικουμενικού πλαισίου που θα βασίζεται στον σεβασμό της διαφορετικότητας, στην ισόρροπη ανάπτυξη, στη συνεργασία και τη γόνιμη αλληλεπίδραση των θετικών πολιτιστικών στοιχείων των λαών. Έτσι μόνο μπορεί, μέσα από την υγιή παγκοσμιοποίηση των πολιτισμών, να προκύψει ο καβαφικός «καινούριος κόσμος μέγας».

Χιλιάδες χρόνια πριν ο Αλέξανδρος, με την εκστρατεία του στη Βακτριανή, μπόρεσε να επιτύχει τη διαμόρφωση ενός οικουμενικού πολιτισμού γιατί στηρίχθηκε όχι στη μονοδύναμη ισχύ των όπλων αλλά στον πολυδύναμο συγκερασμό των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων του κάθε λαού. Για να το επιτύχουν όμως αυτό οι σύγχρονοι στρατηλάτες της εκστρατείας στο Αφγανιστάν έπρεπε να έχουν αντιληφθεί πως «οι εκτεταμένες επικράτειες» δεν έχουνε κανένα νόημα χωρίς την «ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών».

* Ο Χρίστος Χ. Λιάπης MD, PhD, MSc είναι Ψυχίατρος, Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών και Πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ.