Στο μεγαλοαστικό διαμέρισμα της οδού Ρηγίλλης, η Καλλιρόη Πατρονικόλα μου δείχνει μία φωτογραφία: «Εδώ είναι ο Άρης το 1936 πάνω στο πρώτο του τάνκερ, το “Άριστονˮ. Οι ανταγωνιστές του έως τότε περιορίζοντο στα πλοία ξηρού φορτίου. Εκείνος προέβλεψε πρώτος την εξέλιξη στα υγρά φορτία». Στην διπλανή κορνίζα, ένα ζευγάρι πλέει σε πελάγη ευτυχίας. «Όταν ο αδελφός μου παντρεύτηκε την Τίνα Λιβανού το 1946, ήταν 44 ετών και εκείνη 17. Ό,τι κι αν ειπώθηκε περί γάμου συμφέροντος, δεν ισχύει. Ήταν πολύ ερωτευμένοι». Οι αναμνήσεις της ταξιδεύουν στα παιδικά τους χρόνια: «Σε αντίθεση με την εικόνα που καλλιεργούσε επίτηδες για τα επόμενα χρόνια, για να δώσει έμφαση στην επιτυχία του, ο Άρης είχε μία ευρεία παιδεία. Φοίτησε στα καλύτερα σχολεία της Σμύρνης και μιλούσε απταίστως πέντε γλώσσες. Η αδυναμία του ήταν η ελληνική μυθολογία. Οι αγαπημένοι του ήρωες ήταν ο Οδυσσέας όσον αφορά στην εξυπνάδα και ο Ηρακλής όσον αφορά στην δύναμη. Νομίζω ότι πήρε πολλά στοιχεία και από τους δύο στην ζωή του».

Η ετεροθαλής και μικρότερη αδελφή του Μεγάλου Σμυρνιού ήταν ένας από τους δεκάδες συγγενείς και συνεργάτες του που συνάντησα τις τελευταίες δεκαετίες σε μία προσπάθεια να προσεγγίσω το φαινόμενο “Ωνάσηςˮ. Είναι αλήθεια ότι στο εξωτερικό όπου εργαζόμουν, παρέμενε ένα από τα λίγα “ελληνικάˮ θέματα με διεθνή απήχηση στον ειδικευμένο στην ανθρωποκεντρική δημοσιογραφία Τύπο, μαζί με το αντίπαλον δέος, τον Σταύρο Νιάρχο, την Μαρία Κάλλας και την βασιλική οικογένεια. Την ώρα που γράφω αυτές τις γραμμές έχουν περάσει 43 χρόνια από τον θάνατό του στο Hôpital Américain του Neuilly. Κι ενώ θα εδύνατο κανείς να υποθέσει ότι μετά από ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, η λήθη θα είχε επικρατήσει, συνέβη το αντίθετο. Ο μύθος του Ωνάση δεν μίκρυνε, δεν χάθηκε μέσα στο διάβα της Ιστορίας όπως συνέβη με άλλες προσωπικότητες εξ ίσου προβεβλημένες στην εποχή τους, αλλά μεγάλωσε σαν τα γράμματα που διαβάζουμε με μεγεθυντικό φακό.

Οι λόγοι δέον να αναζητηθούν στην bigger than life προσωπική ζωή του, όσο και στα επιτεύγματά του στον επαγγελματικό στίβο, τα δύο να συμπλέκονται συνήθως και να γίνονται ένα. Δεν θα ξεχάσω μία φράση που μου είχε πει σε ανύποπτο χρόνο ο Στέλιος Παπαδημητρίου, ο πρώτος πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, και που τότε μου είχε φανεί υπερβολική, όμως σήμερα αντιλαμβάνομαι τις διαστάσεις της: «Λείπει από την υστεροφημία του Ωνάση ένας βιογράφος εφάμιλλος του Ευριπίδη ή του Σοφοκλή». Ήταν η εποχή που το Ίδρυμα βράβευε κάθε χρόνο διεθνείς προσωπικότητες όπως ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζίμυ Κάρτερ, ο πρόεδρος της ΕΟΚ Ζακ Ντελόρ ή ακόμη ο Γενικός Γραμματέας του Ο.Η.Ε. Χαβιέ Περέζ Ντε Κουεγιάρ. Το βραβείο συνόδευε το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 400.000 δολαρίων, ένα ποσό που πλησίαζε εκείνο της επικηρύξεως για τους δολοφόνους του γιου του Αλέξανδρου. Ήταν η αρχή της τραγωδίας, με την αρχαία ελληνική έννοια. Η ταύτιση με τους ήρωες της ελληνικής μυθολογίας ολοκληρώνετο. Ουδέν κακόν αμιγές καλού, δηλαδή δεν υπάρχει το καλό μόνο του στη ζωή. Συνοδεύεται πάντοτε από το κακό.

Το άστρο του Ωνάση από τότε που έφυγε προσφυγόπουλο από την Σμύρνη για να καταλήξει μέσω Πειραιώς στο Μπουένος Άιρες, ήταν λαμπρό. Τον οδήγησε στην απόκτηση του πρώτου του εκατομμυρίου σε ηλικία 25 ετών, όχι δραχμών βεβαίως. Η εύνοια της διάσημης τραγουδίστριας Claudia Muso θα του ανοίξει τις πόρτες της καλής κοινωνίας της Αργεντινής, αλλά αυτό δεν θα του αρκέσει. Εκτός από το χρήμα και τις γυναίκες, ανακαλύπτει ότι τρέφει ένα άλλο πάθος, τη θάλασσα. Το 1930, εν μέσω της σφοδρής οικονομικής κρίσεως που επηκολούθησε μετά το κραχ, δράττεται της ευκαιρίας και αγοράζει το πρώτο του βαπόρι, μισοτιμής. Είναι πεπεισμένος ότι θα έρθουν καλύτερες μέρες και ποντάρει στα δεξαμενόπλοια. Η πρόβλεψίς του θα αποδειχθεί σωστή, αφού κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου τα πλοία του θα τροφοδοτούν με πετρέλαιο τα συμμαχικά στρατεύματα.

Η περιουσία που θα δημιουργήσει, θα του επιτρέψει να ζητήσει ως ίσος προς ίσον, από τον κραταιό εφοπλιστή Σταύρο Λιβανό, το χέρι της κόρης του Τίνας. Η νόμιμη σύζυγός του δεν θα είναι το μοναδικό πετράδι στην λίστα των κατακτήσεών του. Η Εύα Περόν, η Πωλέτ Γκοντάρ, η Γκλόρια Σουόνσον ή η Βερόνικα Λέικ, χωρίς να λησμονούμε την Μαρία Κάλλας, υπήρξαν ορισμένες από τις πρώτης γραμμής γυναίκες που υπέκυψαν στην γοητεία του. Ειδικώς η σχέσις του με την Νο 1 σοπράνο εικάζεται ότι υπήρξε καταστροφική για την Κάλλας. Τα νέα στοιχεία που έρχονται στην δημοσιότητα για την εγκυμοσύνη της και την απόφασή της να ρίξει το παιδί, αλλά και η κατάθλιψή της μετά τον γάμο του συμπατριώτη της με την Τζάκυ Κένεντυ, φαίνεται ότι ενισχύουν την ανωτέρω υποψία. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που υποστηρίζουν ότι ο Ωνάσης μπήκε περισσότερο στο μάτι των Αμερικανών με αυτόν τον γάμο, επισημαίνοντας ότι είχε ήδη στοχοποιηθεί όταν υπέγραψε συμφωνία απ’ ευθείας με τους Σαουδάραβες για την μεταφορά των πετρελαίων τους. Οι θεωρίες συνωμοσίας δείχνουν με το δάχτυλο τη C.I.A. πίσω από το αεροπορικό δυστύχημα που στοίχισε την ζωή στον μονάκριβο γιο και διάδοχό του Αλέξανδρο.

Βρισκόμαστε στο 1973. Ο Αρίστος, όπως τον τραγουδά ο Ζαμπέτας, νιώθει ότι το τέλος έχει έλθει και γι’ αυτόν. Απομονώνεται στο ιδιωτικό του νησί, στον Σκορπιό, και φροντίζει με τους συνεργάτες του τις τελευταίες λεπτομέρειες για την δημιουργία ενός Ιδρύματος που θα φέρει το όνομά του. Το προικίζει μάλιστα με το ήμισυ της περιουσίας του. Τα χρήματα είναι πολλά, όπως και οι ευεργεσίες που θα ακολουθήσουν: Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, υποτροφίες, Στέγη Τεχνών κ.ά.

«Λίγο πριν τον θάνατό του», θυμάται η αδελφή του, «τον άκουγα επί ένα 24ωρο να διαπραγματεύεται την αγορά τριών τάνκερ από την Λατινική Αμερική. Ακόμη και τότε, με όλα αυτά που είχαν συμβεί, διέθετε ατελείωτη ενέργεια, που ελάχιστοι μπορούν να ακολουθήσουν».

του Χρήστου Ζαμπούνη