του Γιώργου αρχιμανδρίτη

Παρίσι. Στο κέντρο της γαλλικής πρωτεύουσας, στην περιοχή των Halles, το μνημειώδες κυκλικό μέγαρο του Εμπορικού Χρηματιστηρίου (Bourse de Commerce), πρόσφατα ανακαινισμένο από τον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Τadao Andō, στεγάζει τη συλλογή έργων τέχνης του Γάλλου επιχειρηματία François Pinault. Με αφορμή την έκθεση Ouverture με την οποία ο ναός της σύγχρονης τέχνης άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό, ο Διευθυντής της συλλογής, Jean–Jacques Aillagon, πρώην Υπουργός Πολιτισμού της Γαλλίας, Πρόεδρος του Κέντρου Georges Pompidou και του Παλατιού των Βερσαλλιών, μας μιλά για τη δημιουργία της περίφημης συλλογής και την εξέλιξή της.

Jean–Jacques Aillagon, ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό της συλλογής Pinault;

Η Συλλογή Pinault εκφράζει τη ματιά, τις προτιμήσεις, τους προβληματισμούς, αλλά και τις αμφιβολίες ενός συγκεκριμένου ανθρώπου, του François Pinault. Επίκεντρο της συλλογής ήταν αρχικά η ζωγραφική και η γλυπτική, στη συνέχεια όμως συμπεριλήφθηκαν σ’ αυτή και πιο σύγχρονες μορφές τέχνης, όπως η φωτογραφία, το βίντεο ή ο κινηματογράφος. Τα 10.000 έργα της δεν αποτελούν απλώς στοιχεία μιας ψυχρής και απρόσωπης λίστας. Αντανακλούν την τόλμη των επιλογών και το ανοιχτό πνεύμα του François Pinault, καθώς και τις μακρόχρονες προσωπικές του σχέσεις με τους καλλιτέχνες, στοιχεία που υπάρχουν έντονα και στην πρώτη έκθεση της συλλογής, η οποία, όπως είναι φυσικό, φέρει τον τίτλο Έναρξη (Ouverture).

Courtesy Bourse de Commerce – Pinault Collection-Photo Studio Bouroullec

Πώς γεννήθηκε η επιθυμία του να γίνει συλλέκτης;

Η πορεία του François Pinault χαρακτηρίζεται από το πνεύμα αντίστασης στο προδιαγεγραμμένο, το μοιραίο. Γεννήθηκε σε μια αγροτική περιοχή της Βρετάνης μέσα σε ένα ταπεινό οικογενειακό περιβάλλον και έχτισε την περιουσία του κάνοντας εμπόριο ξυλείας πριν ασχοληθεί με το λιανικό εμπόριο και τα είδη πολυτελείας. Ποτέ δε σταμάτησε να εξελίσσεται. Το πάθος του για την τέχνη, όπως λέει και ο ίδιος, γεννήθηκε όταν οι επιχειρήσεις του είχαν αναπτυχθεί αρκετά ώστε να μπορεί να ταξιδεύει παντού στον κόσμο και να επισκέπτεται πολλά μουσεία και κέντρα τέχνης. Έτσι ένιωσε κάποια στιγμή την επιθυμία να καλλιεργήσει μια πιο προσωπική σχέση μαζί της. Τη μακρά αυτή και πλούσια διαδρομή θέλησε να τη μοιραστεί με το ευρύ κοινό, πρώτα στη Βενετία με το Palazzo Grassi-Punta della Dogana και σήμερα στο Παρίσι με το Bourse de Commerce (Εμπορικό Χρηματιστήριο).

Portrait du François Pinault, Photo Max Tetard

Ποια ήταν η εξέλιξη της συλλογής μέσα στο χρόνο;

Το πρώτο έργο που αγόρασε ο François Pinault ήταν ένας πίνακας του Paul Sérusier, ενός ζωγράφου της σχολής του Pont–Aven. Πολύ γρήγορα όμως στράφηκε προς την ευρωπαϊκή και αμερικανική αφαίρεση του Εικοστού αιώνα και στη συνέχεια προς τη σύγχρονη τέχνη απ’ όλο τον κόσμο. Πρέπει δε να σημειωθεί ότι ποτέ δεν ήταν υπέρ των ασφαλών ή προφανών καλλιτεχνικών επιλογών. Αγαπά ιδιαίτερα τους δημιουργούς που δεν φοβούνται το ρίσκο. Έτσι η συλλογή του που γεννήθηκε στο ιστορικό πεδίο της μοντέρνας τέχνης, κατευθύνθηκε προς πιο καινοτόμα και πειραματικά καλλιτεχνικά πεδία. Κάθε έργο της συλλογής είναι αποτέλεσμα ενός συναισθήματος, μιας ευαισθησίας και τα έργα στο σύνολό τους είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους, καθώς φέρουν το όραμά του, τα θέματα που αγαπά, τις αναζητήσεις, αλλά και τις αντιφάσεις του. Φέρουν επίσης τις αρχές στις οποίες είναι πιστός, τους δεσμούς σεβασμού και φιλίας που τον συνδέουν με τους καλλιτέχνες.

Fischer, Untitled, 2011

Υπάρχουν ομοιότητες στον τρόπο με τον οποίον ενεργεί ένας επιχειρηματίας και ένας εραστής της τέχνης;

Και στις δύο περιπτώσεις, χρειάζεται τόλμη και διορατικότητα, ακόμα και αν ο στόχος είναι πολύ διαφορετικός. Η αμφισβήτηση και το ρίσκο αποτελούν σημαντικά στοιχεία για έναν επιχειρηματία, ο οποίος έχει ως απώτερο στόχο τις κερδοφόρες συναλλαγές. Στην τέχνη, όμως, πρέπει να επιτρέπεις στο πάθος και στα συναισθήματά σου να εκφράζονται ελεύθερα, ακόμα και αν οι επιλογές που κάνεις δεν είναι αυτό που θα έλεγαν κάποιοι «καλές επενδύσεις». Διότι το έργο τέχνης είναι η έκφραση ενός δημιουργικού πνεύματος που μας βοηθά να διευρύνουμε τα όριά μας. Στην τέχνη λοιπόν, το συναίσθημα παίζει πρωταρχικό ρόλο, στοιχείο που στις επιχειρήσεις θεωρείται σημάδι αδυναμίας.

Hammons, Central Park West, 1990

Πώς εξελίσσεται το συναίσθημα που νιώθει κανείς μπροστά σε ένα έργο τέχνης;

Όσο περνάνε τα χρόνια, το βλέμμα και ο νους μας αποκτούν όλο και περισσότερες αναφορές και αναμνήσεις που συμβάλλουν στην κατανόηση ενός έργου και βοηθούν στην ανάλυσή του. Το βάρος όμως της καλλιέργειας και της εμπειρίας δεν πρέπει ποτέ να αφήνει τον αυθορμητισμό και τον ενθουσιασμό που χαρακτηρίζει κάθε συνάντηση με ένα έργο τέχνης να ατονεί. Η σύγχρονη δημιουργία είναι μια εκπληκτική πρόσκληση παραμονής στη νεότητα.

Hammons, Untitled, 2000

Η Γαλλία είναι μια χώρα που αγαπά το καινούριο;

Δεν θεωρώ ότι είναι θέμα χώρας. Στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ισπανία, την Ελλάδα και παντού, υπάρχουν άνθρωποι που είναι δεκτικοί στο καινούριο και άλλοι που μένουν προσκολλημένοι στο παρελθόν. Τα πράγματα όμως είναι πιο περίπλοκα, καθώς ο ίδιος άνθρωπος μπορεί να είναι μοιρασμένος ανάμεσα στην δεκτικότητά του σε καθετί καινούριο και στην επιθυμία του να παραμείνει σε επαφή με τις ρίζες του, διότι από την ιστορία του πολιτισμού μας παίρνουμε τα πρώτα στοιχεία και τις βάσεις της παιδείας μας. Το φαινόμενο αυτό είναι ίσως πιο έντονο στις δικές μας χώρες που προέρχονται από τον ίδιο πολιτισμό, αυτόν που έχει διαμορφωθεί από την Ελλάδα, τη Βίβλο, τη Ρώμη, την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό. Παρ’ όλα αυτά πιστεύω πως ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει ο γαλλικός πολιτισμός, έχει ως βάση του το κριτικό πνεύμα, την έρευνα και την καινοτομία, μακριά από συνήθειες και στερεότυπα.

Portrait de Jean-Jacques Aillagon, Photo Max Tetard

Ποια θέση κατέχει το Παρίσι στη σύγχρονη τέχνη;

Τον Εικοστό αιώνα, το Παρίσι υπήρξε ο τόπος συνεύρεσης των μεγαλύτερων Γάλλων και διεθνών καλλιτεχνών, όπως ο Léger, ο Matisse, ο Picasso, ο Brancusi ή ο Kandinsky. Διατηρεί δε ανέπαφη την πολιτιστική του λάμψη, καθώς συνεχίζει να υποδέχεται μέχρι σήμερα πολλούς διεθνείς καλλιτέχνες, όπως η νεαρή Κινέζα καλλιτέχνιδα Xinyi Cheng, η οποία συμμετέχει στην έκθεση Ouverture. Επίσης, το σημείο στο οποίο βρίσκεται το κτίριο του Εμπορικού Χρηματιστηρίου, ανάμεσα στο Λούβρο και στο Κέντρο Pompidou, δείχνει την θέση που κατέχει η σύγχρονη τέχνη στο Παρίσι, όπου η καλλιτεχνική προσφορά ανανεώνεται διαρκώς. Νέοι χώροι τέχνης γεννιούνται, αναπτύσσονται και συμβάλλουν ο καθένας με τον τρόπο του στον πολιτιστικό πλούτο που κάνει την πόλη τόσο ελκυστική σε διεθνές επίπεδο. Φιλοδοξία της Συλλογής Pinault είναι να ενισχύσει τη θέση της γαλλικής πρωτεύουσας στο πεδίο της σύγχρονη τέχνης, η οποία σήμερα δεν περιορίζεται ανάμεσα στη Δυτική Ευρώπη και την Ανατολική Ακτή των ΗΠΑ. Είμαστε πλέον μέρος ενός διεθνούς συνόλου, στο οποίο συμμετέχουν επίσης με την έκφρασή τους ταλέντα των χωρών του Νότου, της Αφρικής, του Αραβικού κόσμου, του Ινδικού και του Ειρηνικού Ωκεανού. Η σύγχρονη καλλιτεχνική σκηνή είναι πλέον παγκόσμια και πολυκεντρική. Είναι οικουμενική. Και είμαστε τυχεροί που αποτελούμε μέρος της.

Photos: Courtesy Bourse de Commerce / Pinault Collection