του Γιώργου Αρχιμανδρίτη

O Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας, Πασκάλ Μπρυκνέρ, γνωστός μεταξύ άλλων, από το διάσημο μυθιστόρημά του «Τα μαύρα φεγγάρια του έρωτα», που μετέφερε στη μεγάλη οθόνη ο Ρομάν Πολάνσκι, καθώς και από δοκίμια όπως, μεταξύ άλλων, «Η νέα ερωτική αναρχία», «Το παράδοξο του έρωτα», «Η τυραννία της μεταμέλειας», «Ένας χρόνος και μία μέρα» ή «Ένας σχεδόν τέλειος ένοχος», μας μιλά για τον έρωτα.

Πασκάλ Μπρυκνέρ, τι είναι ο έρωτας;

Ο έρωτας είναι ένα αίνιγμα, απόλαυση και βάσανο ταυτόχρονα. Είναι ένα πάθος που εμπεριέχει όλο το φάσμα των ανθρώπινων συναισθημάτων. Η μεγάλη δυσκολία για τον καθένα μας είναι όχι μόνο να τον βρούμε, αλλά και να του επιτρέψουμε ν’ανθίσει και να μη βυθιστεί στην απελπισία. Είναι επίσης να τον υλοποιήσουμε, να τον ζήσουμε ως ζευγάρι. Όχι μόνο να συναντήσουμε αυτόν που θ’αγαπήσουμε, αλλά και να επιτρέψουμε στη σχέση αυτή να διαρκέσει πέρα από την μικρή περίοδο της γνωριμίας, της πυράκτωσης των καρδιών και των σωμάτων, αυτή την περίοδο όπου αυτός που αγαπάμε αποτελεί από μόνος του ένα σύμπαν που ικανοποιεί όλες μας τις προσδοκίες.

Ποιο είναι το στοιχείο που τον διαφοροποιεί σήμερα σε σχέση με παλαιότερες εποχές;

Είναι το στοιχείο της ελευθερίας. Σήμερα οι γάμοι δεν γίνονται από συνοικέσιο, οι σύντροφοι αποφασίζουν μόνοι τους αν θα συζήσουν ή όχι, το ταμπού της παρθενίας δεν υπάρχει πια, τουλάχιστον στην Δυτική Ευρώπη, οπότε ο έρωτας είναι απόλυτος κυρίαρχος. Αυτό είναι μια εκπληκτική απελευθέρωση, αλλά και ένα καινούργιο πρόβλημα. Γιατί δεν μπορούμε πλέον να αποδόσουμε την αποτυχία μιας σχέσης στην κοινωνία, στην Εκκλησία, στην αστική νοοτροπία ή στο καπιταλιστικό σύστημα. Εμείς είμαστε αποκλειστικά υπεύθυνοι για το αν ο έρωτας θα διαρκέσει στο χρόνο ή αν θα σβήσει πολύ γρήγορα. Το σύγχρονο ζευγάρι ξέρει ότι είναι θνητό και ότι θα πρέπει, με κάθε τρόπο να εμποδίσει την ίδια του την αποσύνθεση, διότι από όλα τα παλαιότερα χαρακτηριστικά του, το σύγχρονο ζευγάρι δεν έχει κρατήσει παρά μόνο το δικαίωμα στην ευτυχία. Και το να αγαπάς και να αγαπιέσαι καθημερινά υπό το φως της ευτυχίας είναι ίσως το πιο δύσκολο πράγμα που υπάρχει.

Γιατί οι πρόγονοί μας, όπως έχετε πει, είχαν εξορίσει το πάθος και την επιθυμία από το ζευγάρι;

Το έκαναν μάλλον όμως από σεμνοτυφία παρά από σύνεση. Γι’ αυτούς το πάθος ήταν φύσει εφήμερο, όπως και η επιθυμία. Μέχρι την κατάργηση της μοναρχίας στη Γαλλία, το 1792, θεωρούνταν μάλιστα γελοίο να αγαπάς τον ή
την σύζυγό σου. Ο γάμος δεν είχε σχέση με τον έρωτα και το σεξ. Γι’ αυτό και οι αριστοκράτες ερωτεύονταν εκτός γάμου. Μάλιστα, οι σεξουαλικές συνευρέσεις των συζύγων ήταν κωδικοποιημένες. Υπάρχουν αμέτρητα κείμενα και Πατέρων της Εκκλησίας και συγγραφέων, όπως του Montaigne, που εξηγούν ότι ανάμεσα στους συζύγους δεν πρέπει να υπάρχει η παραμικρή ηδονή. Μοναδικός σκοπός της σεξουαλικής πράξης μεταξύ τους είναι η τεκνοποίηση. Αντίθετα, σε άλλες περιόδους, η Καθολική Εκκλησία θεωρούσε ότι η γυναίκα έπρεπε να νιώσει ηδονή ώστε να είναι πιο γόνιμη. Άλλοτε, λοιπόν, η Εκκλησία απαγόρευε την ηδονή και άλλοτε την ενθάρρυνε.

Σήμερα πλέον ο γάμος από έρωτα αποτελεί τον κανόνα…

Βεβαίως. Από τη στιγμή όμως που η ηδονή και το πάθος είναι τα στοιχεία κρατούν ενωμένο ένα ζευγάρι, από τη στιγμή που το μόνο στήριγμα του ζευγαριού είναι ο έρωτας, όταν αυτός φεύγει, φεύγει μαζί του και ο λόγος για
τον οποίον μένουμε με τον άλλον, καθώς ο θεσμός του γάμου δεν είναι πια παρά κάτι τυπικό. Αυτό εξηγεί και τον πολύ μεγάλο αριθμό διαζυγίων. Στο Παρίσι ένα ζευγάρι στα δύο χωρίζει, και στις χώρες της Δύσης το ποσοστό των
διαζυγίων είναι από 45 έως 60 τοις εκατό. Το ίδιο ισχύει και στις Ηνωμένες Πολιτείες, ακόμα και στις περιοχές όπου ο Προτεσταντισμός είναι πολύ ισχυρός. Η μεγάλη πρόκληση, λοιπόν, του γάμου από έρωτα είναι η διάρκεια.

Είναι το πώς οι εραστές θα αποδειχθούν αντάξιοι των όρκων τους, τη στιγμή που ο χρόνος δουλεύει εναντίον τους.
Γιατί;

Διότι, από τη μια, η κοινή ζωή σου προσφέρει ψυχική, ηθική, φυσική και ερωτική άνεση, αλλά από τη στιγμή που αυτή εδραιώνεται, συνειδητοποιούμε ότι η άνεση που αναζητούσαμε σκοτώνει τον έρωτα. Πρόκειται για μια διαλεκτική αρκετά συνηθισμένη. Ο θρίαμβος του έρωτα, η αναγνώριση της αμοιβαιότητας των αισθημάτων από τους δύο εραστές ή συζύγους, μπορεί να γείρει ξαφνικά προς στην απώλεια του έρωτα, όταν αυτός δεν τροφοδοτείται πια από την προσμονή, την ανησυχία, την έγνοια να αρέσουμε στον άλλον. Δεν έχουμε ξεπεράσει, και πιθανότατα δεν θα ξεπεράσουμε ποτέ, το δράμα του έρωτα. Η άνεση με την οποία τον προσεγγίζουμε σήμερα είναι μόνο επιφανειακή. Η σκοτεινή πλευρά του έρωτα θα συνεχίσει να μας συνοδεύει. Και ίσως αν δεν υπήρχε αυτή η σκοτεινή πλευρά, δεν θα υπήρχε ερωτικό πάθος. Αυτό είναι το μεγαλείο του έρωτα, αλλά και ο κίνδυνος. Το να αγαπάς σημαίνει να θέτεις εαυτόν σε κίνδυνο, προσφέροντας τον στον άλλον, ο οποίος μπορεί να σε σώσει ή να σε καταστρέψει. Γι’ αυτό και ο χωρισμός δεν είναι ποτέ ουδέτερος ή ανώδυνος. Όταν σε εγκαταλείπει αυτός που αγαπάς, νιώθεις ολοκληρωτικά κατεστραμμένος, αφού ξαφνικά χάνεις όλα αυτά για τα οποία ζούσες μέχρι τώρα. Ο έρωτας έχει μια τραγική διάσταση. Δεν είναι κάτι απλό.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό, τι μπορεί να κάνει μια σχέση να διαρκέσει;

Ίσως η επαναξιολόγηση κάποιων πραγμάτων που θεωρούμε υπεύθυνα για την καταστροφή του έρωτα. Ίσως, αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύεται, η καθημερινότητα και οι συνήθειες να είναι τα μέσα για να στερεοποιηθεί η ζωή του ζευγαριού και να φτιαχτεί μια στέρεη βάση, πάνω στην οποία το ζευγάρι να μπορεί να ζήσει στιγμές αναγέννησης ή αντίθετα κατάρρευσης. Ίσως θα πρέπει να αντισταθούμε στη ρομαντική μυθολογία του ζευγαριού και να μπορέσουμε να το δούμε μέσα από την καθημερινότητά του. Γιατί η συνήθεια δεν είναι απαραίτητα εχθρός του έρωτα. Το αντίθετο μάλιστα.

Portrait illustration by Fabien Clairefond