του Χρήστου Ζαμπούνη

Από τον Αλκιβιάδη έως τον Δημήτρη Χορν η έννοια του gentleman έχει υποστεί πολλές αλλοιώσεις στην χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας, με το είδος να αντιμετωπίζεται είτε με χιούμορ είτε με θυμηδία.

Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ο πρωταγωνιστής του «Γάμου αλά Ελληνικά» για να υποστηρίξει ότι ο σύγχρονος gentleman έχει ελληνική καταγωγή. Τον αναγνωρίζουμε, με άλλο όνομα βεβαίως, ως «άριστο» στα κείμενα του Αριστοτέλη –με υπέρτατη αξία την αρετή–, τον διακρίνουμε στις βιογραφίες των «Βίων Παραλλήλων» του Πλουτάρχου, τον προσδιορίζουμε μέσα από μία σειρά ρητών: «Νους υγιής εν σώματι υγιεί», «Γνώθι σεαυτόν», «Σπεύδε βραδέως», που συνεχίζουν να επηρεάζουν την συμπεριφορά γενεών εδώ και 2.500 χρόνια. Το αρχέτυπο του ευγενούς που είναι έτοιμος και ικανός να διαφυλάξει την ελευθερία του ιδίου και των συμπολιτών του μεταλαμπαδεύεται στην Ρώμη, όπου διά μέσω του Κικέρωνος επινοείται το ιδεώδες του neglentia diligens (studied negligence), της αποστασιοποιήσεως. Η εμφάνισις του gentleman, gentilhomme στην γαλλική, με την σύγχρονη διάστασή του λαμβάνει χώρα στον Μεσαίωνα, γύρω στα 1100. Οι Σταυροφορίες είναι η περίοδος της Ιστορίας όπου αναδεικνύεται το είδος εκείνο του ανδρός που εν ονόματι του Χριστού υπηρετεί την πατρίδα του και τον βασιλέα.

Αυτός ο τελευταίος είναι εκείνος που επιβραβεύει όσους διακρίνονται στην μάχη, μία πράξη που αποτυπώνεται στην αγγλική με το ρήμα «to gentle» στο απαρέμφατο. Η Αναγέννησις με ρομαντική διάθεση αποθεώνει το ιδεώδες της ιπποτικής συμπεριφοράς απελευθερώνοντάς το, παραλλήλως, από τους περιορισμούς της καταγωγής και του πλούτου. Ένας μη καλογεννημένος ή μη ευκατάστατος μπορεί κάλλιστα να διακριθεί. Είναι η εποχή της sprezzatura, όπως αποτυπώνεται στο βιβλίο του Baldassare Castiglione «Il Cortigiano», ο εστί μεθερμηνευόμενον περιφραστικώς, η αβίαστη ύπαρξις, ή, όπως θα το προσδιορίσει ευθέως στο ποίημα του «Αν», «If» αγγλιστί, ο Rudyard Kipling: «Εάν μπορείς να κρατήσεις το κεφάλι σου ψηλά όταν γύρω σου όλοι τον εαυτό τους έχασαν…».

Η χρυσή, το δίχως άλλο, εποχή του gentleman είναι η Βικτωριανή, στα τέλη του 19ου αιώνος, στην Αγγλία. Από εκεί ταξιδεύει πέρα από τον Ατλαντικό, όπου αποτυπώνεται στο σελιλόϊντ του 20ού αιώνος, με μία σειρά ανδρών ηθοποιών, με προεξάρχοντα τον Κλαρκ Γκέιμπλ. Ο ηθικός κορμός που αντικατοπτρίζεται σε κάθε πράξη ενός gentleman παραμένει ο ίδιος στο διάβα των αιώνων και ανταποκρίνεται στην φράση που διέπει όλη του την ζωή: όσο περισσότερο αλλάζουν τα πράγματα, τόσο παραμένουν τα ίδια. Στην Ελλάδα, εισήχθη με την απελευθέρωση ως απομίμησις, και, προϊόντος του χρόνου, έλαβε την δική του εγχώρια διάσταση και ονομασία: ο κύριος.

Ο κύριος, για να γίνω πιο σαφής, έχει ορισμένα από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Στην ένδυσή του κατορθώνει να πραγματοποιεί τον αντιφατικό συγκερασμό όταν φορά καινούργια ρούχα να περνά απαρατήρητος.
• Δεν δίνει υποσχέσεις που δεν μπορεί να κρατήσει.
• Θυμάται όταν χρωστά, ξεχνά όταν του χρωστούν.
• Γνωρίζει ότι η κολώνια δεν είναι υποκατάστατο του αποσμητικού.
• Δεν είναι αγενής με τους αγενείς.
• Έχει ενότητα συμπεριφοράς, δηλαδή φέρεται το ίδιο σε έναν καραγωγέα και σε έναν πρίγκηπα, με μία διαφορά μόνο στην επισημότητα.
• Δεν πίνει κοκταίηλ με το καλαμάκι.
• Έχει τα αντανακλαστικά του πολεμιστή, για να γνωρίζει ότι υπάρχουν πράγματα για τα οποία αξίζει κανείς να πολεμήσει και πολεμά για αυτά.
• Δεν επαναδιατάσσει δημοσίως την θέση των γεννητικών του οργάνων στο παντελόνι του.
• Είναι διακριτικός γνωρίζοντας την διαφορά ανάμεσα σε εξομολογήσεις που εμπλουτίζουν το συλλογικό υποσυνείδητο και πράγματα που δεν χρειάζεται να ειπωθούν.
• Αναλαμβάνει την ευθύνη για τις πράξεις του.
• Γνωρίζει πώς να κάνει τους γύρω του να νοιώθουν άνετα.
• Παρ’ ότι είναι βιαστικός, βρίσκει χρόνο.
• Κοιτά πάντοτε τον συνομιλητή του στα μάτια, είτε μιλά είτε ακούει.
• Επαινεί δημοσίως, ψέγει ιδιωτικώς.
• Δεν λέει ποτέ «στα’ λεγα εγώ».
• Δεν φορά σιδερωμένο τζην.
• Έχει αυτοέλεγχο.
• Σέβεται την παράδοση, χωρίς να είναι δέσμιός της.
• Κοιτά πάντοτε πίσω του, όταν ανοίγει μία πόρτα.
• Έχει πάρει διαζύγιο από την τυρρανία του Εγώ.
• Δεν μασά τσίχλα. Είναι ευθυτενής. Ήτοι, κεφάλι ψηλά (όχι όμως και μύτη), ίσιοι οι ώμοι, μέσα η κοιλιά.
• Δεν διορθώνει την συμπεριφορά των άλλων.
• Φροντίζει να είναι στην ώρα του σε κάθε συνάντηση, είτε είναι επαγγελματικής φύσεως είτε προσωπικής.
• Τέλος, δεν προφέρει τζέντελμαν, αλλά τζέντλμαν.

Illustration: Dimarelos